شوشی
| شوشا Շուշի |
|||
|---|---|---|---|
 |
|||
|
|||
 |
|||
| مختصات: شرقی′۴۴٫۹°۴۶ شمالی′۳غرب ۳۹٫۷۵۸۳جنوب | |||
| کشور |  جمهوری آذربایجان |
||
| کشور به رسمیت شناخته نشده |  جمهوری قره‌باغ |
||
| استان | شوشی | ||
| فرمانداری | |||
| - شهردار | |||
| بیشترین ارتفاع | ۵٬۹۰۶ متر (۱۹٬۳۷۷ فوت) | ||
| کمترین ارتفاع | ۴٬۵۹۳ متر (۱۵٬۰۶۹ فوت) | ||
| جمعیت (۲۰۰۹) | |||
| - کل | ۵٬۱۰۰ | ||
| پیش‌شماره تلفن | (۷) ۴۷ ۳۷۴ | ||
شوشی یا شوشا (ترکی آذربایجانی: Şuşa، ارمنی ՇՈՒՇՒ) شهری در منطقه قره باغ علیا در جمهوری آذربایجان است. این شهر که به کنسرواتوار آذربایجان مشهور بوده‌است موطن بسیاری از آهنگسازان، هنرمندان موسیقی، شاعران و نویسندگان ارمنی و آذری است. این شهر همچنین پس از جنگ جهانی اول برای ارمنی‌ها به جهت اقتصادی و فرهنگی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده‌است. وجود «کلیسای جامع شوشی» این شهر را از نظر مذهبی نیز برای ارامنه دارای اهمیت ویژه‌ای ساخته‌است. در حال حاضر این شهر در بخش شوشا در جمهوری خودمختار قره باغ واقع شده‌است. ارتفاع این شهر ۱۴۰۰ تا ۱۸۰۰ متر از سطح آب‌های آزاد است و دارای مناظر بسیار بدیع کوهستانی است که پوشیده از جنگل‌های انبوه‌است.
تأسیس
شوشی در سال ۱۱۲۹ خورشیدی توسط پناه علی خان جوانشیر، موسس و نخستین حاکم شوشی، بنا نهاده شد و به همین سبب در ابتدا پناه آباد نام گرفت. بعدها در زمان ابراهیم خلیل خان جوانشیر فرزند پناه علی خان، نام شهر به سبب روستای شوش که در نزدیکی پناه آباد قرار داشت به شوشی یا شوشا تغییر نام داد.(به فارسی و ارمنی «شوشی» گفته می‌شود ولی به ترکی آذری «شوشا».)
ساختار شهری و معماری
شکل‌گیری ساختار شهری آن، الگوهای شهرهای فئودالی شرقی دایر بر سیستم تقسیمات محله‌ای تأثیر بسیار داشته‌است:
۱- مرحله اول در سالهای ۱۷۵۳-۱۷۵۴ م با ایجاد باروی شهر و احداث قصرها آغاز و با شکل‌گیری بخش‌های پایینی قسمت شرقی شهر و محله‌های پایین خاتمه یافت.
۲- مرحله دوم در زمان حکمرانی ابراهیم خلیل خان جوانشیر (۱۷۵۹-۱۸۰۶) بخش‌های بالایی قسمت‌های شرقی شهر ساخته شد و محله‌های بالا شکل گرفت.
۳- مرحله سوم مربوط به ساخت و ساز در اراضی دره‌ای، تپه‌ای غرب شهر و شکل‌گیری محلات است که هم‌زمان با سالهای پس از انضمام قهری قره باغ به روسیه بود.
پایان ساخت و ساز محله‌های بالا و پایین شهر و شکل‌گیری محله‌های غربی در شکل‌گیری معماری و برنامه‌ریزی شهر، خاتمه مرحله پایانی بود. در شوشا در مراحل بعدی گسترش خود، به استثنای بخش غربی شهر، بازسازی و نوسازی صورت نگرفته‌است و به همین سبب شکل‌گیری مراحل تاریخی معماری و شهرسازی، خیابانها و میادین نمونه و خانه‌های مسکونی جالب توجهند. از این آثار می‌توان از دیوار قلعه، قصرهای درون قلعه، کاخ پناه علی خان، برج قارابویوک خان، دروازه گنجه (که یکی از درازه‌های اصلی شهر بود)، خانهٔ خورشیدبانو ناتوان، املاک کاخ مانند حاج قلی، خانه اسدبیگ، خانه مهمانداروفها، خانه ظهراب‌بیگوفها، مسجد جامع (یوخاری مچید (مسجد بالا) یا گوهرآغا مچیدی (مسجد گوهر آقا))، آرامگاهها و چشمه‌ها (همه متعلق به سده‌های ۱۸ و ۱۹) نام برد که خود از نمونه‌های زیبای معماری شوشا به شمار می‌روند. کربلایی صفی خان (زایش ۱۷۸۸ اهر- مرگ ۱۹۱۰ شوشا) یکی از معماران چیره‌دست آذربایجانی در نیمه سدهٔ ۱۹ به قره‌باغ آمده و کار در سبک معماری شرقی را در آنجا ادامه داد. نوسازی امامزاده بردع (۱۸۶۸)، ساخت مسجد آق‌دام (۱۸۷۰)، ساخت آشاغی مچید(مسجد پایین) در شوشا (۵- ۱۸۷۴)، ساخت مسجد گوهرآغا در شوشا و مسجد قره‌باغلیلار در عشق‌آباد (۱۸۸۰) از آثار اوست. شوشا زادگاه بزرگانی چون وزیروف، خورشیدبانو ناتوان، میرمحسن نواب، اوزئییر حاجی بیگوف و خان شوشینسکی و مدفن ملاپناه واقف است. - بناهای برجامانده از ابراهیم خلیل خان جوانشیر در قره‌باغ به این ترتیب هستند:
- الف) مسجد جامع که در سال ۱۱۸۲ ق ساخته شد و سپس به دستور دخترش گوهرآغا مرمت گردید.
- ب)دیوار قلعه شوشا که در سال ۱۱۹۸ق در عرض سه سال ساخته شد.
- ج) هر دو قلعه عسکران که در ۱۲۰۳ ق ساخته شدند.
- د) عمارت واقع در خزینه‌دره‌سی
- و) عمارت خان باغی در یک فرسخی شوشا
- ه) حصار باغ آغ‌دام و گنبدهای قبرهای پناهخان و اولادش.
آمار
وب سایت:
