باشقیر
| باشقیرها Башҡорттар, Başqorttar |
||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||||||||||||||||||||||||||
| باشقیرها | ||||||||||||||||||||||||||||||
| کل جمعیت | ||||||||||||||||||||||||||||||
|
حدود 2 میلیون |
||||||||||||||||||||||||||||||
| نواحی با بیشترین جمعیت | ||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||
| زبانهای رایج | ||||||||||||||||||||||||||||||
| باشقیری, روسی | ||||||||||||||||||||||||||||||
| ادیان و مذاهب | ||||||||||||||||||||||||||||||
| اسلام سنی | ||||||||||||||||||||||||||||||
| گروه‌های نژادی مرتبط | ||||||||||||||||||||||||||||||
| سایر مردم ترک |
باشقیرها (به سیریلیک: Башҡорттар) مردمانی از اقوام ترک ساکن آسیای میانه هستند. جمعیت آنان حدود ۱٬۸۰۰٬۰۰۰ نفر برآورد می‌شود که بیشتر در جمهوری باشقیرستان، روسیه زندگی می‌کنند. جمعیت باشقیرهای ساکن تاتارستان نیز قابل توجه است.مناطق اصلی زندگی باشقیرها در روسیه به غیر از تاتارستان و باشقیرستان ، شامل استان چیلیابینسک، استان ارنبورگ، سرزمین پرم، استان سامارا می‌باشد. همچنین باشقیرها بجز روسیه در کشورهایی مانند اوکراین، قزاقستان و تا حدودی ازبکستان هم ساکنند.
زبان باشقیرها، باشقیری نام دارد. این زبان از خانواده زبانهای آلتایی، شاخه زبانهای قبچاق بوده و بسیار نزدیک به زبان تاتار است. اکثر باشقیرها روسی را نیز می‌دانند. دین باشقیرها نیز عمدتا اسلام است.
ریشه شناسی نام
در مورد ریشه نام باشقیرها گمانه زنی های متفاوتی وجود دارد. که تا کنون هیچکدام از آنها بصورت رسمی پذیرفته نشده است. در زبان باشقیری نام این قوم باشقورت است.
- آر.جی کوزیف نژادشناس مشهور بر این باور است که این نام از ترکیب (باش) بمعنی سر و (قورد) به معنی ایل ساخته شده است.
- بر اساس ریشه شناسی های مربوط به قرن هجدهم نام باشقورت را بمعنی رهبر گرگان با گرگ رهبر دانسته اند.
- دیگر مردم شناس روس بنام آلکتروف در دهه های پایانی سده نوزدهم پیشنهاد داد که نام این ایل به معنی ملت متفاوت یا ویژه بوده است.
- ترک شناس مشهور دیگر بنام باسکاکوف مطرح نمود که باش در اصل (bẚdz) بوده و معنی برادر زن یا باجناق می داده و (gur) نیز به نام اوگریا یا مردمان فین‌واوگری اشاره دارد.
- داگلاس مورتون دانلپ اعتقاد دارد که نام های بلغار و باشقیر همریشه هستند و معنی باشقیر را از بش قور یا بش گور یعنی پنج طایفه اوگریایی می داند.
ریشه نژادی باشقیرها
شناخت اصالت و ریشه و تبار باشقیرها تا حد زیادی پیچیده است. منطقه اصلی زندگی باشقیرها جنوب شرقی اورال و استپ های مجاور بوده که از دیرباز به مردمانی با تبارهای گوناگون و ریشه های نژادی فرهنگی متفاوت تعلق داشته است. در زمینه ریشه نژادی باشقیرها بصورت کلی سه نطریه اصلی و برجسته وجود دارد.
- نظریه ریشه ترکی.
- نظریه ریشه فینو اوگریایی.
- نظریه ریشه و تبار ایرانی.
تاریخ
قدیمی ترین اطلاعاتی که درباره باشقیرها در تاریخ ثبت شده است به نویسندگان مسلمانی نظیر سلام ترجمان، ابن فضلان و ابوزید بلخی در سده های نهم و دهم میلادی باز می گردد. این منابع باشقیرها را به دو دسته مجزا در استپ های اورال و حاشیه رود دانوب در جوار ممالک بیزانس بخش بندی کرده اند. ابن رسته گزارش می دهد باشقیرها ضمن فتح کوه‌های اورال حوالی رود ولگا را هم در دست خویش داشته اند. در سده دوازدهم میلادی نخستین گزارش اروپایی ها درباره باشقیرها ثبت شده است که دو سیاح اروپایی ضمن توصیف زندگی باشقیرها نامشان را باستارچی(bastarci) عنوان کرده و بر این عقیده بوده اند که زبان این مردم همان زبان مجارها می باشد. از سده دهم تا چهاردهم اسلام میان جوامع باشقیر نفوذ پیدا کرد و دین تمامی این مردم را شامل شد. باشقیرها در سده سیزدهم میلادی تحت سیطره چنگیزخان مغول در آمدند . پس از پایان استیلای مغول در سده پانزدهم باشقیرها به سه دسته تحت تسلط نوقای، قازان و خانات سیبری از هم جدا شدند. باشقیرها که دوباره سرزمین های بسیاری را -اگرچه بصورت مجزا از یکدیگر- تحت انقیاد خود در آورده بودند به روسیه تزاری پیوستند. در سده های هفدهم و هجدهم شورش های گسترده ای از سوی باشقیرها در برابر ارتش روسیه رخ داد که به یک جنگ داخلی تمام عیار تبدیل شد. یکی از رهبران اصلی این شورش ها سعید صدیر نام داشت. این رهبر شورشی کارش در دهه پایانی قرن هفدهم به پایان رسید اما در سال 1705 میلادی بار دیگر یک شورش دیگر در باشقیرستان آغاز شد. سرکوب این شورش برای روسیه دوام چندانی نیاورد و در نهایت در سال 1735 رسما بین قوای روسیه تزاری و متحدان باشقیر جنگ بوقوع پیوست. این نبرد پس از شش سال بسود روسیه تحت رهبری پتر کبیر به پایان رسید. علت آغاز این نبرد برنامه دولتی روسیه برای تبعید باشقیرها به ایران و یا هندوستان بود. این برنامه به فرماندهی کیریلوف نامی آغاز شد در آغاز صدها روستا در آتش سوختند و هزاران نفر از باشقیرها بدست قوای روسیه تزاری قتل عام شدند. اقدام غافلگیرانه ای که باشقیرها برای مقابله با روس ها بکار بستند موفق واقع نشد و شمار بیشتری از اهالی باشقیر به تبع آن کشته شدند. با این وجود گاهی نیز پیروزی و توفیق از آن باشقیر ها بود و پس از شش سال با اعلام آتش بس در پی مرگ کیریلوف غائله خاتمه یافت و باشقیرها در همان حوال باقی ماندند. پس از انقلاب بلشویکی روسیه باشقیرستان در 1919 به عنوان بخشی خودمختار به اتحاد جماهیر شوروی پیوست و هم اکنون نیز دارای یک دولت خودمختار در خاک روسیه بنام باشقیرستان است.
فرهنگ
ابن فضلان در گزارشی که از باشقیرها در سده دهم ارائه می دهد آن ها را غیر مسلمان توصیف می کند. وی ضمن ارائه اطلاعاتی درباره سنت ها و آیین های مردم باشقیر، دین آن ها را شاخه ای از تنگریسم بیان می کند. باشقیرها امروزه بیشتر مسلمان هستند و روند اسلام آوردن باشقیرها همراه با سایر ایلات و قبایل ترک آسیای مرکزی در حدود سده دهم میلادی آغاز شد. باشقیر ها حنفی مذهب هستند. زبان مردم باشقیر باشقیری نام دارد که در دسته زبانهای قبچاقی قرار می‌گیرد. بیشتر مردم باشقیر زبان روسی می دانند و برخی این زبان را به مثابه زبان نخست خود بکار می برند.
با وجود زندگی در کشور روسیه برخی از مردم باشقیر همچنان دور از جوامع شهری بسر برده و به زندگی بدوی در استپ ها روزگار می‌گذرانند. این مردم هنوز برخی حماسه ها و اساطیر کهن خودشان مانند اورال باتیر و آقبوزات را زنده نگهداشته اند. این روایات کهن به رویدادهای نبردهای قهرمانانه پهلوانان باشقیر با نیروهای شیطانی می‌پردازد.
آمار
وب سایت:
