شرقی‌″۳۲ ′۲۹ °۴۶ شمالی‌″۰۱ ′۵۹ °۳۷ / °۴۶٫۴۹۲۲شرقی °۳۷٫۹۸۳۶شمالی / ۴۶٫۴۹۲۲;۳۷٫۹۸۳۶
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	آذربایجان شرقی
شهرستان	تبریز
بخش	مرکزی
سال شهرشدن	۱۳۳۶ خورشیدی
مردم
جمعیت
زبان‌ گفتاری	ترکی آذربایجانی
مذهب	شیعه
جغرافیای طبیعی
مساحت	۲ کیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا	۱٬۷۹۱ متر
اطلاعات شهری
ره‌آورد	خیار، قالی
پیش‌شماره تلفنی

باسمِنْج یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی است که در بخش مرکزی شهرستان تبریز واقع شده‌است. این شهر در ۱۰ کیلومتری جنوب شرق کلان‌شهر تبریز قرار گرفته‌است.

جمعیت شهر باسمنج، بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، ۱۰٬۷۳۶ نفر بوده‌است، که از این جهت، بیست و یکمین شهر پرجمعیت استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود.

وجه تسمیه

از قرن هشتم به‌بعد، واژهٔ باسمنج به‌صورت‌های «اوسبنج»، «وهوسفنج»، «فهوسفنج»، «اسفنج»، در بعضی متون دیده می‌شود. در باب ریشه نام باسمنج (بهوسپنج) گفتنی است:اجزاء فهو و وهو و بهو در پهلوی به معني خوب مي باشند كه در توصيف سپنج هستند.اما خود معني سپنج در پهلوی جايگاه استراحت است. اصطلاح فارسی سپنج سرای هم باید در رابطه با همین معنی سپنج (استراحت) پدید آمده باشد.

تاریخ

به‌نوشتهٔ رشیدالدین فضل‌الله، در دورهٔ او، قریهٔ اوسبنج مشهور به«ترک‌دیه»، از دیه‌های ناحیهٔ مهران‌رود شمرده می‌شد و حدودش متصل به‌شارع خراسان و به‌اراضی زرنق و شادباد علیا و شارع قریهٔ مرده‌ناب و فتح‌آباد بود. در یکی از قباله‌های مانده از ۹۸۷، از همنام آن، مزرعه یا ده «اُسفنج» در ناحیهٔ بروانان (در مسیر جادهٔ قدیمی (میانه-بستان‌آباد-تبریز) نام برده‌شده‌است در منابع تاریخی دورهٔ صفویه نیز نام فهوسفنج آمده‌است. به‌نوشتهٔ اسکندرمنشی در ۹۸۹ هجری، شاه محمد خدابنده از سعیدآباد کوچ کرد و وارد فهوسفنج شد.

در زمان سلطان محمد خدابنده، در جنگ میان قزلباش‌ها و سپاهیان عثمانی، در کنار رود فهوسفنج، عثمانی‌ها شکست خوردند و عقب‌نشینی کردند. شاه عباس یکم که در ۹۹۸، بر اثر صلح با عثمانی، قسمت‌هایی از آذربایجان و شیروان و بنادر دریای خزر و کردستان و لرستان، یعنی متصرفات عثمانی‌ها در فاصلهٔ سال‌های ۹۸۵ و ۹۹۸ را به‌آن دولت واگذار کرده‌بود، در ۱۰۱۲، برای بازپس گرفتن آذربایجان از عثمانی‌ها، پیش از ورود به‌تبریز و پس از اقامت در کاروانسرای شبلی، وارد فهوسفنج شد. در ۱۰۲۷ هجری، قوای عثمانی به‌سرداری «خلیل پاشا»، شهر تبریز و در پی آن، قریهٔ فهوسفنج را تسخیر نمودند

در جنگ‌های ایران و روس در زمان فتح‌علی‌شاه قاجار، قشون روس، پیش از معاهدهٔ ترکمانچای، باسمنج را تصرف کرند، ولی پس از مدتی عقب نشست. به نوشتهٔ اعتمادالسلطنه، در ۱۹ شوال ۱۲۶۴ هجری، ناصرالدین شاه قاجار با اردویی مرکب از ۱۰٬۰۰۰ نفر از شهر تبریز بیرون آمد و وارد باسمنج شد و در سفر به‌اروپا (از راه میانه-ترکمانچای-باسمنج) وارد شهر تبریز شد.

به‌نوشتهٔ «عبدالعلی ادیب‌الملک»، در دورهٔ ناصری، باسمنج یک حمام و دو مسجد و هفت خانوار رعیت و ده دکان داشت و مالیات دیوانی آن به ۱۶۰ تومان می‌رسید. باسمنج در جریان جنگ‌های انقلاب مشروطیت و لشکرکشی قوای دولتی به‌آذربایجان، به لحاظ موضع سوق‌الجیشی، مدتی مقر حکم‌فرمایی عین‌الدوله بود و میان قوای ستارخان و قشون دولتی، بارها در آن‌جا زدوخورد روی داد. باسمنج بعدها مرکز بلوک مهران‌رود شد و جادهٔ تبریز به‌بستان‌آباد از وسط آن می‌گذشت.

مردم

در گذشته، کشاورزی و دامداری از کارهای پررونق و سودآور مردم این شهر محسوب می‌شد که در ۳۰ سال اخیر، به علت تأمین آب مشروب شهر تبریز از سفره‌های زیرزمینی منطقهٔ باسمنج، این مشاغل رونق خود را از دست داده‌اند. امروزه عدهٔ کثیری از اهالی این شهر، در کارخانجات صنعتی شهر تبریز فعال هستند و کارهای قدیمی از رونق افتاده‌اند.

گردشگری

به خاطر سرسبزی و وجود چشم‌اندازهای زیبای طبیعی در کناره‌های رودخانه مهران‌رود، در محور باسمنج به روستای سفیده‌خان و آب‌وهوای لطیف منطقه و همچنین نزدیک بودن این شهر به مرکز استان، در سال‌های اخیر این منطقه از نظر گردشگری اهمیت خاصی پیدا کرده‌است، به طوری که در چند سال گذشته ساخت و ساز ویلاها و سایر مکان‌های تفریحی در کناره‌های رودخانه

توسعه شهر

به منظور اسکان سرریز جمعیت کلان‌شهر تبریز و تصمیم مسئولان امر برای احداث شهرک‌های مسکونی از جمله شهرک‌های ، شهرک خاوران و در مابین حوزهٔ استحفاظی شهرداری‌های تبریز و باسمنج، بر اهمیت این شهر افزوده شده‌است. چرا که با شروع ساخت‌وساز در این ۳ شهرک، شهر باسمنج به مرکز استان آذربایجان شرقی متصل خواهد شد و به‌عنوان منطقهٔ ۹ شهرداری تبریز شناخته خواهد شد. ولی به‌دلیل برخی مشکلات، از جمله طرح تبدیل شهر باسمنج به مرکز بخش، مجوز ساخت‌وساز در این شهرک‌های ۳گانه از سوی مقامات استانی و کشوری صادر نمی‌شود.

قبل از احداث جادهٔ جدید تبریز - تهران، راه تهران از داخل این شهر می‌گذشت که رونق خوبی هم به شهر داده بود. ولی پس از به راه افتادن جادهٔ جدید، شهر باسمنج از توسعه مطلوب بازمانده‌است. ولی پیش‌بینی می‌شود با افتتاح آزادراه تبریز - زنجان - تهران که از حاشیهٔ جنوبی این شهر می‌گذرد، شهر باسمنج بار دیگر از رونق خوبی برخوردار شود.

محصولات

خیار باسمنج از نظر طعم و مزه بهترین خیار تولید کشور محسوب می‌شود که در گذشته قسمت عمدهٔ آن به خیارشور تبدیل می‌شد. ولی در سال‌های اخیر به علت کاهش شدید تولید، بیشتر به صورت خیار سبز روانهٔ بازار مصرف می‌شود. «خیارشور باسمنج» و «پنیر لیقوان» از مهم‌ترین محصولات تولیدی و تجاری این منطقه می‌باشد.

روستاها