احمد کایا
زادروز	۲۸ اکتبر ۱۹۵۷ ملاطیه ,  ترکیه
درگذشت	۱۶ نوامبر ۲۰۰۰ (۴۳ سال) پاریس ,  فرانسه
علت مرگ	سکته قلبی
آرامگاه	گورستان پرلاشز, پاریس
ملیت	ترکیه
نژاد	کردتبار, ترک‌تبار
شناخته‌شده برای	خواننده
همسر	گؤلتن کایا هایال اوغلو

احمد کایا (به ترکی: Ahmet Kaya) (۱۹۵۷-۲۰۰۰)، خواننده کردتبار اهل ترکیه بود. او بنیانگذار سبک اعتراض‌خوانی در موسیقی کشور ترکیه‌است، او به هر دو زبان ترکی و کردی آواز می‌خواند.

 

زندگی و کار

احمد کایا خوانندهٔ شهیر ترکیه در سال ۱۹۵۷ در شهر ملاطیه ترکیه به دنیا آمد. او از پدری کرد و مادری ترک در شهر عمدتا ترک نشین و علوی نشین ملاطیه به دنیا امد "منبع ویکی پدیای انگلیسی"

در زمان نوجوانی به خاطر شرایط دشوار زندگی پدر، به همراه خانواده به شهر استانبول نقل مکان کردند. پدر او که قبلا در یک کارخانه نساجی کار می‌کرد در استانبول در نمایشگاهی به پادوئی مشغول شد. خود در وصف این وضعیت می‌گفت:

«هر روز که از مدرسه به سوی خانه می‌رفتم پدر را میدیدم که مشغول شستشوی اتومبیل است و همه گاه پیش خود می‌گفتم هنگامی که بزرگ شدم برای پدر نمایشگاهی خواهم خرید تا ارباب خود باشد.»

اما این رویائی بیش نبود چرا که اندکی بعد پدر با مرگ خود، خانواده را تنها گذاشت. او که کوچکترین عضو خانواده بود در شرایط بسیار دشوار و سخت گذران زندگی می‌کرد.خود می‌گفت

«روزهائی بود حتی قادر به تهیه بلیط برای استفاده از اتوبوس شهری نبودم.»

دوران جوانی کایا برابر شد با کودتای کنان اورن و خفقان شدیدی که بر فضای سیاسی جامعه ترکیه‌ تحمیل گردید.او که به شدت مخالف وضع موجود بود در سال ۱۹۸۵ به کمک دوستان خود آلبومی از ترانه‌هایش را منتشر کرد که به گفته‌اش هیچ امیدی به استقبال آن از طرف مردم نداشت و تنها در پی آن بود که بوسیلهٔ ترانه‌هایش اعتراض خود را را به شرایط حاکم اعلام دارد. چند روز پس از عرضه آلبوم ماموران قضایی ترکیه کاست او را به دلیل وجود چند ترانهٔ سیاسی جمع آوری نمودند.پس از اعتراض فراوان، در نهایت فروش کاست او آزاد اعلام شد. همین فعل و انفعالات سبب شهرت نام کایا گشت و کاست او با استقبال نسبتا خوبی مواجه شد. آلبوم دوم او ترانهٔ شفق نام داشت. وجود شعری به همین نام از ﴿اولکو تامر﴾ که به دلیل داشتن افکار سیاسی در انتظار اعدام بود، موجب آوازهٔ هر چه بیشتر کایا شد.

اما کایا در سال ۱۹۸۷ در پی آشنایی با یوسف هایال اوغلو  فصل جدیدی را در زندگی هنری خود آغاز کرد. آلبوم بپا می‌خیزیم که بیشتر شعرهایش از هایال اوغلو بود در شرایط انسداد شدید سیاسی ترکیه، او را در زمرهٔ خوانندگان برتر و معترض ترکیه قرار داد.

کایا در تمام سالهای خوانندگی با شعرای بزرگ ترکیه همکاری کرد. علاوه بر هایال اوغلو، بزرگانی همچون آتیلا ایلهان و اورهان کوتالاز جمله شعرائی بودند که کایا از شعرهای آنها استفاده می‌کرد. لقب کایا «دموکرات خسته» بود که برگرفته از کاستی به همین نام از او بود. حضور او در هر مکانی مشکلاتی را بوجود می‌آورد چرا که با سخنانش مخالفان آزادی در ترکیه را آزار می‌داد. به همین جهت، کایا سالها از اجرای کنسرت در داخل ترکیه محروم شده بود. خود می‌گفت کاری خواهد کرد که هیچ گاه از ذهن مخالفانش پاک نگردد و همه گاه آنها را خواهد آزرد. یک بار در برنامه‌ای تلوزیونی اعلام کرد کفن خویش را هر زمان با خود حمل می‌کند و هر لحظه آمادهٔ مرگ در راه آزادی‌ است.

کایا در سال ۹۸ در مراسم اهدای جایزهٔ سال به برترینهای ترکیه جوایز انجمن روزنامه نگاران اعلام کرد که در آلبوم جدید خود ترانه‌ای کوردی اجرا خواهد کرد و سپس کانالهای رسانه‌ای ترکیه را مخاطب قرار داد و گفت: من مطمئن هستم که ترکیه کانالهایی پر دل و جرات دارد که بتواند این ویدیوی مرا پخش کند. همین مساله موجب گردید که مخالفان کردهای ترکیه که همان ملی گرایان افراطی آن کشور بودند، اعتراض وسیعی به او نمایند. به دلیل وقوع درگیری‌هایی در آن مراسم، روز بعد دادگاه امنیتی ترکیه کایا را احضار نموده و بازداشت کرد. ساعاتی بعد، پس از اعتراض وکلای کایا، او را به قرار وثیقه آزاد کردند. کایا متهم بود که سالها قبل در چند کشور اروپایی از جمله بلژیک و آلمان کنسرتهایی به حمایت از حزب پ. ک. ک برگزار کرده‌است.چند ماه بعد از این ماجرا، کایا به قصد برگزاری کنسرت راهی فرانسه شد و به دلیل جو نامناسب ترکیه بر اثر غوغای رسانه‌های گروهی علیه‌اش، تصمیم به اقامت در آن کشور گرفت. او به کمک همسر فرانسوا میتران رئیس جمهور فقید فرانسه، توانست اقامتی یکساله دریافت کند. در همین حال کایا در دادگاه ترکیه به ده سال حبس بصورت غیابی محکوم گردید.

مرگ

چند ماه پس از این وقایع، در صبحگاه ۱۶ نوامبر ۲۰۰۰ در سن ۴۲ سالگی به سبب حمله قلبی در شهر پاریس دیده از جهانفرو بست. البته به گفتهٔ دولتمردان ترکیه و روزنامه‌های آن کشور این مرگ، یک مرگ طبیعی بود، اما عدهٔ زیادی بر این عقیده بوده و هستند که احمد کایا را مسموم ترور کرده‌اند، البته تا به امروز طرفداران تلوزیونی و روزنامه‌ای احمد کایا پیگیر این مسئله بوده و هر از چند گاهی مطالبی در این مورد پخش و چاپ می‌کنند.

او در سال ۲۰۰۰ در پاریس به دلیل سکته قلبی درگذشت و در گورستان پرلاشز دفن شد. همسر او گؤلتن کایا هایال اوغلو با بازگرداندن جنازه‌اش به ترکیه مخالفت نمود و اعلام کرد که ترکیه کنونی شایستگی آن را ندارد که مرد بزرگی چون او در خاک‌آن دفن گرددو تا زمانیکه ترکیه به یک کشور آزاد و دموکرات تبدیل نگردیده، اجازه بازگرداندن جنازه‌اش به ترکیه را نخواهد داد.

شعار کایا احترام به عقیده و آزادی اندیشه بود و عمر خود را نیز در این راه نثار کرد. تاریخ ترکیه، کایا رابخاطر تاثیری که بر موسیقی و فضای سیاسی برگرفته از آن گذاشت هرگز فراموش نخواهد کرد.

آلبوم‌شناسی

کایا در مجموع ۲۷ آلبوم از ترانه‌هایش به یادگار گذاشته‌است. معروفترین آلبوم او ترانه‌هایم برای کوه‌ها منتشر شده به سال ۹۴ نام دارد که بیش از ۱٫۵ میلیون کاست فروش کرد و جز پر فروشترین آلبومهای تاریخ موسیقی ترکیه‌است. معروفترین اثر او با گریه‌هایمان از همین آلبوم است که موافقان و حتی مخالفانش را به تحسین واداشت. شعر ترانه‌های او در قالب سبک پروتست ارائه شده و بدین سبب او را بنیانگذار سبک پروتست در ترکیه می‌دانند. آنچنان که از لحاظ موزیک او را پایه گذار سبک موسیقی آزاد درترکیه می‌خواند. البته ترانه‌هایی مربوط به فولکولور ترکی شرق ترکیه هم دارد که بسیار به ترکی آذری شبیه و یا حتی همسان هستند. او همچنین آوازهایی با استفاده از شعر و آهنگ به جا مانده از صوفیان قرون میانهٔ ترکیه مانند «پیرسلطان ابدال» اجرا کرده‌است. رک گویی و جرات فراوان از مشخصه‌های بارز کایا بود. خود می‌گفت که همیشه بر لبه پرتگاه گام بر می‌دارد و از این کار نیز هیچ ابائی ندارد.

  Ahmet Kaya - Resitaller ۳-۱۹۹۲

جستارهای وابسته

• موسیقی ترکی

• دانلود کتاب ترانه های احمد کایا

وب‌گاه جهان موزیک

• دهمین سال‌مرگ احمد کایا، صدای اعتراض در ترکیه

منابع

• «سایت رسمی احمد کایا»
• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Ahmet Kaya»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد. (نسخهٔ ۱۹ سپتامبر ۲۰۰۶).
• Ahmet Kaya