همسایگی جنگل فندق‌لو و گردنه حیران

جنگل فندق‌لو در استان اردبیل و در ۱۶ کیلومتری شهرستان اردبیل واقع شده‌است.

این جنگل دارای درختان مختلف میوه مانند فندق، سیب وحشی، گوجه سبز، ازگیل، به، تمشک و توت فرنگی است. در داخل جنگل هم یک استخر آب‌گرم به نام مشه سویی وجود دارد که آب آن خاصیت درمانی دارد و افراد زیادی به این دلیل و بسیاری هم برای گشت و گذار به آنجا می‌آیند و با خانواده چند روزی را داخل جنگل و در کنار استخر آب‌گرم و آبشاری که در منطقه قراردارد، اقامت می‌کنند.

جنگل فندق‌لو به دلیل نزدیکی به شهر نمین (نمین در زبان تالشی یعنی مکان نم‌ناک) و برخورداری از رطوبت منطقه و دسترسی آسان از جاده بین شهری اردبیل - آستارا، همواره به‌عنوان یک گردش‌گاه مورد توجه بوده است. این جنگل یکی از مناطق مهم گردش‌گری جنگلی است که به فاصله ۱۰ کیلومتر از شهر نمین و ۳۰ کیلومتر از شهر اردبیل قرار گرفته است. با توجه به اینکه درخت فندق بیش از سایر گونه‌ها در این جنگل روییده است، این منطقه فندق‌لو نامیده می‌شود. این جنگل در سطحی به طول تقریبی ۲۵ کیلومترمربع پراکنده‌است که از شرق خانقاه علیا واقع در مسیر جاده بین شهری نمین - آستارا شروع و با جهت شمال غربی - جنوب شرقی در شرق روستای حور خاتمه می‌یابد که راه اصلی و آسفالته آن از مه شهر (آبی بیگلو) می‌باشد.

شیب مراتع آن نسبتاً کم و به دلیل پوشش فشرده آن بخصوص چمن، آثار فرسایش به جز بخش‌های تخریب یافته، کمتر به چشم می‌خورد و به همین دلیل است که این نواحی جهت ایجاد پیست اسکی روی چمن مورد توجه قرار گرفته‌است. در بین انواع شناسایی شده، گونه‌های نادری نظیر فندق، ممرز، راش، بلوط (بلندمازو)، بیدمشک یافت می‌شوند که به ارزش گیاهی منطقه می‌افزایند. در منطقه فندق‌لو خرس قهوه‌ای و سمور و پرندگانی مانند قرقاول، کبک و عقاب طلایی زندگی می‌کنند.

 

نمایی از مجسمه قارتال(عقاب) در میدانی از شهر سرعین

سرعین شهری کوچک در ۳۰ کیلومتری غرب اردبیل است. این شهر به علت چشمه‌های آبگرم فراوان شهرت دارد و یکی از مناطق گردشگری در استان اردبیل است.

شهر سرعین در ۰۴/۴۸ درجه طول شرقی و ۰۹/۳۸ درجه عرض شمالی با مساحتی بیش از ۱۲۸۰۰۰۰ متر مربع در ۲۸ کیلومتری غرب شهر اردبیل قرار دارد. ارتفاع متوسط شهر از سطح دریا ۱۶۵۰ متر می‌باشد.

ویژگی های فرهنگی و هنری

برای بررسی فرهنگ مردم سرعین باید فرهنگ مردم آذربایجان بالاخص اردبیل را موردبررسیقرار داد. این مردم خالق یکی از غنیترین گنجینه هایادبیات شفاهی ملل خاورمیانه وایرانند. جهانگردان شیفته ی فولکور ان شده اند.ادبیات شفاهی این خطه از سابقه ای کهن برخورداراست .شالوده ادبیات آذربایجان برفولکوربنا نهاده شده است و فولکور خود به معنای حکمت خلق یا آفرینش خلق میباشد .در جای دیگر فولکور عبارت است از اداب و روسم توده مردم ، تصنیفهای عامیانه و توده شناسی ومجموعه ترانه ها و هنرهای ساده ی یک ملت.

وجه تسمیه سرعین

سرعین در فرهنگ لغات فار سی به معنی سرچشمه می باشد. در ادوار گذشته ازاین منطقه به نام های ساری قیه ، سارقین ، سرائین ، سرقین یادکرد می شده است.ref>، جاذبه های گردشگری سرعین تالیف حسینعلی صادق مغانلو، انتشارات باغ اندیشه 1382، .

جاذبه‌های شهر سرعین

سرعین به جهت داشتن چشمه‌های آب گرم متعدد معروف است و همه ساله در فصل تابستان پذیرایی ایرانگردان و جهانگردان فراوانی است . در این شهرحدود ۲۵۰ هتل - هتل آپارتمان و مهمانسرا وجود دارد . علاوه بر این مردم منطقه خانه‌های مسکونی و ویلاهای خود را به عنوان مهمانپذیر اجاره می دهند .

 

نمایی از روستای ویلا درق در نزدیکی شهر سرعین

روستای تاریخی کنزق

در ۲ کیلومتری شرق شهر سرعین روستای تاریخی به نام کنزق وجود دارد. دراین روستا دره های متعددی وجود دارد.که نام معروف ترین آنها ساری دره(دره زرد)در این دره تعدادی چشمه طبیعی آب وجود دارد.

تورش سویی(آب ترش) : این آب ترش وبسیار گازدار است. نوشیدن این آب برای بیماری های معده بسار مناسب است .همچنین برای بیماری های پوستی وخارش دست توسیه میشود.

مردان بولاغی : آبی بسار خنک، زلال وسبک دارد که برای بیماری های پوستی مثل کهیرزدگی بسار مناسب است.

دربالا دست این دره تپه ای به نام (حسین تپه) وجود دارد که در آن غار های متعددی است که این غارها مانند شهری در زیر کوه قرار گرفته.از این غارها اشیاء تاریخی متعدی یافت شده.

چاقور چوقر : نام تپه ای دراین روستا است که در آن گونه کمیابی از خزنده گان مثل آفتاب پرست وسوسمار دیده شده.

آبگرم‌ها

سرعین دارای دهها چشمه آب گرم معدنی می‌باشد که از کوه سبلان سرچشمه می‌گیرند.

لیست برخی آبگرم‌های معروف سرعین

• گاومیش گلی ( این مجتمع به صورت سنتی است و چشمه‌ها مستقیما در محل استخر وجود دارند )
• بش باجیلار
• مجتمع آب درمانی سبلان ( این مجتمع به صورت مکانیزه و مجزا برای خانم‌ها و آقایان در طول روز و تا ساعت ۱۱ شب سرویس دهی دارد )
• آبگرم ژنرال
• آبگرم پهنلو
• قهوه سویی
• ساری سو
• آبدرمانی شفا
• قره سو
• ایرانیان(این مجتمع به صورت کاملا مجهز است)
• چشمه ابگرم دالار

پیست اسکی آلوارس

پیست اسکی آلوارس در دامنه های سبلان واقع شده است که بزرگترین پیست اسکی از لحاظ وسعت در ایران می باشد. این پیست اسکی در فاصله ۱۲ کیلو متری روستای آلوارس و ۲۴ کیلومتری سرعین قرار گرفته است و از انجائی که پیست فوق در ارتفاع ۳۲۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد به سبب بارندگی برف فراوان در طول پائیز و زمستان و به جهت دیر ذوب شدن برفهای این منطقه می تواند در حدود شش الی هشت ماه از سال مورد استفاده قرار گیرد که از این لحاظ در کشور در رتبه اول است.

از جمله کارهائی که جهت آماده سازی و بهره برداری از آن انجام شده می توان به موارد زیر اشاره کرد :

احداث جاده ای آسفالت به طول ۲۴ کیلو متر تا پای پیست

۱- نصب و راه اندازی دستگاه و خط تله سی یژ به طول ۱۲۵۰ متر ساخت شرکت دو پل مایر اتریش ۲- نصب و راه اندازی یک خط تله اسکی جهت آموزش و استفاده علاقه مندان ۳- احداث دو باب ایستگاه کلاسهای آموزشی ۴- ساختمان اداری، مهمانسرا، رستوران، خرید دستگاه برف کوب، هتلی مدرن و مجهز ...... مجتمع ورزشهای زمستانی آلوارس در آن واقع شده است.

اتوبان دو بانده جدیدالاحداث از طرف اردبیل مسیر راحت و ویژه ای را جهت تامین امنیت مسافران فراهم آورده است.

برجسته ترین مراسم در سوگ ها شبیه خوانی و تعزیه خوانی دهه اول ماه محرم می باشد .

نگارخانه

 

پیکره سنگی بابا داوود-در عنبران نمین

پیکره سنگی بابا داوود عنبران در۴۰ کیلومتری شهراردبیل ودرروستای عنبران واقع شده‌است.ارتفاع این پیکره بی نظیرحدود ۲۰ مترمی‌باشد.این پیکره به شکل انسانی که به روبرو نظاره گراست تشکیل شده‌است.

این پیکره شبیه مجسمه ابوالهول درمصرمی‌باشد.هرساله عده زیادی از گردشگران جهت دیدن این پیکره به روستای عنبران در شهرستان نمین مسافرت مینمایند.

گروهی از دانشمندان و ایرانشناسان این تندیس را همان نگهبان دریای مازندران می‌دانند که در شبرنگ نامه، کتاب حماسی سده هفتم هجری، از آن یاد شده است.

کلیسای سن استپانوس
میراث جهانی یونسکو
اطلاعات اثر
کشور	ایران
نوع	فرهنگی
معیار ثبت	i, iii, iv
شمارهٔ ثبت	۱۲۶۲
منطقه	آسیا
تاریخچه
تاریخچهٔ ثبت	۲۰۰۸ (طی نشست سی‌ودوم)
اطلاعات ثبت ملی
شماره ثبت ملی	۴۲۹
تاریخ ثبت ملی	۲۶ فروردین ۱۳۴۱
دیرینگی	دوره صفوی
* نام اظهارشده در فهرست میراث جهانی یونسکو † منطقهٔ بر پایهٔ دسته‌بندی یونسکو

 

دورنمای کلیسای سن استپانوس در دره شام ارسکنار در استان آذربایجان شرقی در نزدیکی جلفا

کلیسای سن استپانوس، یا کلیسای استفانوس مقدس دومین کلیسای مهم ارامنه ایران است که از نظر اهمیت بعد از قره‌کلیسا قرار می‌گیرد این بنا در استان آذربایجان شرقی در ۱۷ کیلومتری غرب شهر جلفا و در فاصله ۳ کیلومتری کرانه جنوبی رودخانه ارس در محلی به نام قزل وانک (صومعه سرخ) واقع شده‌است. این کلیسا در سده نهم میلادی ساخته شده‌است ولی به علت زلزله دچار آسیب‌های جدی شده بود که در دوران صفویه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. این اثر در تاریخ ۱۵ اسفند ۱۳۴۱ با شمارهٔ ثبت ۴۲۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

کلیه محوطه کلیسا در قلب کوه‌ها و در میان طبیعت سبز منطقه مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان قرار گرفته‌است.

این کلیسا مورد احترام تمام مسیحیان و تقریبا تمامی ادیان است اما در واقع به شاخه مسیحیان گریگوری (پیروان گریگور روشنگر) که ساکن ارمنستان هستند تعلق دارد. در یک روز از سال هزاران نفر از ارمنیان در این نقطه گردهم می‌آیند تا ضمن زیارت، مراسم و مناسک خاص خود را به‌جای آورند.

نام بنا

 

شمایل سنت استپانوس یا سنت استفان اولین کسی که در راه مسیحیت جان سپرد

سنت استپانوس برگرفته شده از نام استپانوس ( یا همان استفان در زبان ارمنی) شهید اول راه مسیحیت است و در اغلب کشورهای جهان کلیساهای متعددی با همین نام وجود دارد. همچنین به دلیل متروکه بودن محل، به خارابا کلیسا نیز شهرت دارد.

سنت استپانوس یا سنت استفان اولین شهید راه مسیحیت است که در ۲۶ دسامبر سال ۳۶ میلادی در اورشلیم توسط یهودیان سنگسار شد.

تاریخچه و سبک معماری

درباره تاریخ بنای کلیسا، اظهارات گوناگونی ابراز شده‌است. عده‌ای آن را از بناهای اوائل مسیحیت، می‌دانند برخی چون تاورنیه بنای آن را به دوره صفویه نسبت می‌دهند. در حالی که شیوه معماری بنا، مصالح ساختمانی و تزئینات مفصل و زیبای آن مؤید این مطلب است که کلیسا همانند و هم زمان با کلیساهائی چون طاطائوس در بین قرن چهارم تا ششم هجری (دهم تا دوازدهم میلادی) ساخته شده‌است و سبک معماری آن تلفیقی از شیوه‌های مختلف معماری اورارتو، اشکانی و رومی است که بعد از به وجود آمدن بناهای شگرف سنتاچمیادیزین، طاطائوس و آختامار و سنت استپانوس به شیوه معماری ارمنی شهرت یافت.

مشخصات بنا

این کلیسا در محوطه‌ای محصور از درختان و دره سرسبزی واقع شده و حصار سنگی که بنا را احاطه نموده بارویی است بلند با هفت برج نگهبانی و پنج پشت استوانه‌ای سنگی مانند دژهای مستحکم دوره ساسانی و قرون اولیه اسلام. دروازه این بارو در وسط دیوار غربی تعبیه شده و دارای دری چوبی وآهن کوبی شده‌است. در پایه‌های طرفین و طاق جناغی آن سنگ تراش با حجاری‌های ظریف به‌کار رفته و نقش برجسته‌ای از مریم و کودکی عیسی در پیشانی طاقنمای آن به‌چشم می‌خورد. این کلیسا دارای سه ساختمان اصلی و مشخص و همچنین قسمتهای فرعی مختلفی است. سه قسمت اصلی عبارتند ار: نماز خانه اصلی، اجاق دانیال، برج ناقوس.

نمازخانه اصلی

نمازخانه در زمینی به ابعاد ۱۶ در ۲۱ متر بنا شده‌است. در ورودی منبت‌کاری با تزئینات بسیار زیبای آن در وسط ضلع غربی تعبیه شده و از آثار نفیس اوایل دوره قاجاریه و احتمالاَ زمان عباس میرزا السلطنه فرزند فتحعلی‌شاه به‌شماره می‌آید. حجاری پایه‌ها و طاق‌نماها و نیم‌ستون‌ها و زنجیره‌های جوانب و مقرنس‌کاری‌ها و تزئینات طاق سردر به قدری بدیع است که بی شک از شاهکارهای هنر حجاری محسوب می‌شود.

نقش برجسته‌هایی از حواریون و قدیسین و فرشتگان بر پیشانی طاق‌نماهای اضلاع شانزده گانه گریوگنبد که در حقیقت پاطاق گنبد زیبای نمازخانه کلیسا محسوب می‌شود مشاهده می‌گردد، پوشش این گنبد به صورت هرمی با سبک خیاری سی و دو پهلوئی است که بر روی یک پلان ستاره شکل شانزده‌پر قرار دارد. داخل طاق‌نماهای گریوگنبد یک در میان پنجره‌ای تعبیه شده که طاق هلالی تودر توئی دارد و بالاتر از پنجره، تصویر برجسته یکی از حواریون در داخل قابی چهار گوش نمای بیرونی آن را زینت می‌دهد. کتیبه‌ای از سنگ ماسه‌ای سرخ رنگ به‌خط نستعلیق بر بالای در ورودی و زیر طاق مدخل کلیسا به‌چشم می‌خورد که مورخ به سال ۱۲۴۵ هجری قمری مبنی بر خرید قریه دره شام جلفا توسط عباس میرزا ناب السلطنه فرزند فتحعلیشاه از مجبعلی بیگ نخجوانی به مبلغ سیصد تومان و وقف آن به کلیسای سنت استپانوس است.

متن کتیبه:

فضای داخل کلیسا به صورت صلیب (باسلیکا) می‌باشد که از سه قسمت ایوان نمازخانه و محراب تشکیل شده‌است. ایوان بر روی دو ستون و دو نیم‌ستون قرار گرفته در پشت آن و زیر گنبد اصلی نمازخانه کلیسا واقع شده‌است. گوشه‌های مقرنس پاطاق گنبد دارای تصاویری رنگی است که شیوه نقاش‌های مذهبی قرن ۱۶ و ۱۷ میلادی را به یاد می‌آورد. محراب در جانب شرقی نمازخانه قرار گرفته که ۹۶ سانتیمتر از کف نمازگاه بلندتر است. ازاره محراب از سنگ مرمر است و بالای این ازاره‌ها را هفت طاقنمای جناعی دو طبقه زینت می‌دهد. از جمله تزئینات شگرف درون معبد سه نمازگاه سنگی انفرادی با حجاری‌های زیباست یکی از این نمازگاه‌ها را در وسط محراب قرار داده‌اند و دو تای دیگر در طرفین شمالی و جنوبی و نمازخانه بزرگ و در محاذات همدیگر قرار گرفته‌اند. این نمازگاه‌ها از آثار دوره قاجار به حساب می‌آیند.

برج ناقوس

 

نمایی از کلیسای سن استپانوس

بر روی ایوان دو طبقه‌ای متصل به دیوار جنوبی کلیسا قرار گرفته و دارای گنبدی هرمی شکل هشت ضلعی است که بر روی هشت ستون استوانه‌ای از سنگ سرخ با سرستونهای زیبا استوار گردیده‌است.

این برج در زمان عباس میرزا نایب السلطنه مرمت شده‌است

پیشانی طاق‌های بین این ستون‌ها که پا طاق گنبد برج محسوب می‌شوند، با نقوش برجسته فرشته، صلیب، ترنج، ستاره و گل هشت پر زینت یافته ودر سطح ایوان برج، قبوری از بزرگان آیین دین مسیح به چشم می‌خورد ودر دیوار ضلع شمالی این برج که بخشی از دیوار جنوبی کلیسا نیز بشمار می‌آید، تصاویر بر جسته‌ای از مریم مقدس و عیسای مسیح مشاهده می‌شود. در صحن این برج، تعدادی قبر به‌چشم می‌خورد که گفته می‌شود متعلق به افراد سرشناس و بزرگ مسیحی است. همچنین گویا ناقوس برج توسط ایتالیایی‌ها برای مرمت برده شده اما برگشت داده نشده‌است.

اجاق دانیال

تالاری است متصل به دیوار شمالی کلیسا که ۶ متر عرض و نزدیک به ۲۰ متر طول دارد و به سه قسمت مساوی تقسیم می‌شود:

۱- اجاق دانیال که به وسیله دیوار از تالار جدا شده و به نام دانیال از قدیسین قرن پنجم میلادی معروف است.

۲- تالار اجتماعات در وسط قرار گرفته‌است.

۳- محل غسل تعمید در انتهای شرقی تالار واقع است که در آن سکوی بلندی به چشم می‌خورد که میز سنگی غسل تعمید در وسط آن نهاده شده‌است.

مدرسه مذهبی یا دیری در کنار کلیسا وجود دارد که قدمت آن را به بیش از ۹۰۰ سال پیش نسبت می‌دهند. که در چهار طرف آن اتاقهایی وجود داشته که طبقه فوقانی آن جهت استراحت مسافرین و زائرین و طبقه زیرین محل اصطبل چهار پایان آنان بوده‌است. این دیر فعلاً در دست تعمیر است.

درباره تاریخ بنای این کلیسا که یکی از شاهکارهای معماری است. مطالب مختلفی نوشته شده‌است. برخی بدون توجه به وقایع تاریخی و تاریخ تطور شیوه‌های معماری بنای آن را تا نخستین سده‌های مسیحیت پیش برده‌اند در حالیکه شیوه بنا و مصالح ساختمانی و تزئینات هنری نشان می‌دهند که بنای این کلیسا همزمان با کلیساهای آختارمار و طاطائوس احداث شده‌است.

صدها سنگ نبشته به زبان ارمنی در داخل و خارج بنا نصب شده‌است که اگر این سنگ نبشته‌ها به زبان فارسی ترجمه گردد بانی و معمار و تاریخ بنای کلیسا حتی قسمتهایی از تاریخ اقوامی که در این سرزمین می‌زیسته‌اند. روشن خواهد شد.

ثبت در میراث جهانی یونسکو

این بنای تاریخی به شماره ۴۲۹ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده و به خاطر قدمت و سابقه تاریخی و مذهبی و شیوه معماری منحصر به فرد آن در سال ۱۳۸۶ همراه با کلیساهای دیگر در استان آذربایجان، در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور مجموعه سه کلیسای سنت استپانوس، زور زور و قره کلیسا را به عنوان یک پرونده برای ثبت در فهرست میراث جهانی به یونسکو ارائه داد. در سال ۲۰۰۶ میلادی سه کلیسا برای ثبت در یونسکو پیشنهاد گردید که این کلیسا یکی از آنهاست. مراحل تشکیل پرونده این بنای تاریخی در حال انجام است و روند بازسازی و مرمـّت کلیسا به این منظور انجام شد. همچنین تعمیرات اساسی و گسترده‌ای با حفظ سبک شیوه معماری گذشته آن، با همّت سازمان میراث فرهنگی کشور و با همکاری شورای خلیفه‌گری ارامنه صورت گرفته‌است.

از جمله اقداماتی که در این راستا انجام گرفته می‌توان به تهیه نقشه فتوگرامتری با تمام جزئیـّات آن، تعمیر قسمت‌هایی ازحصار، خاک برداری داخل دیر، تعمیر کلّی پشت بام حجره‌ها و اتاق‌ها و ایجاد شیب مناسب در پشت بام آنها، ترمیم بخشی از دیوارهای فروریخته و تعمیر اساسی پشت‌بام کلیسا و نماز خانه، تعمیرطبقهٔ اوّل و دوم برج ناقوس، پنجره‌های چوبی، آتش دان‌های قدیمی و مانند آن‌ها اشاره کرد. اخیراَ افزون بر کارهای مرمتی فوق جهت استحکام بخشی بنا و آماده‌سازی آن برای بازدید جهانگردان که توسط میراث فرهنگی آذربایجان‌شرقی صورت گرفته‌است، جاده سابق آن نیز به نحو مطلوبی تعریض و آسفالت گردیده‌است.

اکتشافات جدید

در سال ۱۳۸۴ کارشناسان سازمان میراث فرهنگی طی مرمت بنا، بقایای استخوان حواریون و قدیسین مسیح را کشف کردند که طبق روایات تاریخی در این کلیسا نگهداری می‌شده‌است. آن‌ها بقایای استخوان‌ها را در میان دو طاق کلیسا شناسایی کردند. علاوه بر بقایای استخوانی چند تکه تخته مربوط به جعبه‌های نگهداری این استخوان‌ها، چند تکه پارچه زرد و آجری، تکه‌های موم، گِل اخرا و دانه‌های کُندر نیز در این محوطه شناسایی شده‌است. اسقف اعظم و خلیفه ارامنه تهران و شمال ایران با ارزشمند خواندن بقایای استخوانی یافت شده در این کلیسا از احتمال تعلق این بقایا به جسد حضرت یحیی خبر داد.

نگارخانه

بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
میراث جهانی یونسکو
اطلاعات اثر
کشور	ایران
نوع	فرهنگی
معیار ثبت	i, ii, iv
شمارهٔ ثبت	۱۳۴۵
منطقه	آسیا و اقیانوس آرام
تاریخچه
تاریخچهٔ ثبت	۲۰۱۰ (طی نشست سی‌وچهارم)
اطلاعات ثبت ملی
شماره ثبت ملی	۶۴
تاریخ ثبت ملی	۱۵ دی ۱۳۱۰
* نام اظهارشده در فهرست میراث جهانی یونسکو † منطقهٔ بر پایهٔ دسته‌بندی یونسکو

آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی یکی از مکان‌های تاریخی شهر اردبیل در شمال باختری ایران و از آثار ثبت‌ شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است.

بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی

به گفته بیوک جامعی (۱۳۷۹)، مجموعه نفیس بقعه شیخ صفی‌الدین به نام عارف نامدار شیخ صفی‌الدین اردبیلی جد سلاطین صفویه، در سال ۷۳۵ ه. ق. به دست فرزند وی بنا شد. پس از شروع حکومت صفویه، به سبب ارادت شاهان صفوی به جد خود، واحدهای مختلفی به این مجموعه اضافه شد. به ویژه در دوره شاه عباس اول و از آن جا که وی ارادت فراوانی به شیخ صفی الدین داشت و بسیار به زیارت مقبره وی می‌رفت، برای تکمیل و تزیین این اثر، کارهای فراوانی صورت گرفت. در عصر صفوی، بقعه شیخ با حضور استادان بزرگ عهد صفوی چنان به زیور آراسته شد که هم چنان پس از گذشت چندین قرن به عنوان یکی از مفاخر تاریخی و فرهنگی ایران به شمار می‌آید.

یکی از موارد منحصر به فرد این مجموعه این است که این بقعه حاوی ده‌ها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته‌های هنری است که از آن جمله می‌توان به عالی‌ترین نوع کاشی کاری معرق و مقرنس و گچ‌بری کتیبه‌های زیبا و نفیس و خط خطاطان بزرگ دوره صفوی (میر عماد، ، و...) منبتهای ارزنده، نقره کاری، تذهیب و نقاشی و و غیره اشاره کرد. این اثر از ساختار معماری فخیمی برخوردار است که گرد هم آمدن فضایل هنری نامبرده، آن را در مجموعه‌های تاریخی ایران شاخص و متمایز نموده‌است.

وضعیت کنونی بقعه

سردر اصلی و کاشی کاری بقعه شیخ صفی الدین تا سال ۱۳۲۱ خورشیدی در ضلع شمالی میدان فعلی عالی قاپو قرار داشته که در آن سال بقایای سردر به دستور اداره کل باستان شناسی برداشته شد و کاشیهای معرق آن فعلاً در انبار بقعه نگهداری می‌شوند. سردر یادشده در زمان شاه عباس دوم برای بقعه ساخته شد و زیر نظر در سال ۱۰۵۷ به اتمام رسید. در حال حاضر هیچ گونه آثاری از این سردر مشهود نیست. امروزه از ضلع خاوری میدان عالی قاپو با گذشتن از در چوبی بزرگ وارد حیاط مشجر مستطیل شکل بقعه به ابعاد ۹۲*۵/۲۶ متر می‌شویم. دور تا دور این حیاط با دیوارهای آجری که از روی ازاره سنگی و به صورت یا قربان گاه مرتبط می‌شود که در سال‌های اخیر در مشرف به وضو گرفتن از آن استفاده می‌شده‌است. این چاه در حال حاضر مسدود شده‌است.

 

مسجد جنت سرا

در سمت چپ سرسرای ورودی، قرار گرفته. جنت سرا به صورت فضای هشت ضلعی طراحی شده و فاقد محراب است. چنین به نظر می‌رسد که فضای جنت سرا بیش تر برای انجام و گرفتن بوده و سنگ میدان یا آن هنوز در مجموعه بقعه شیخ صفی الدین موجود است. مسجد جنت سرا در گذشته دور دارای سقف گنبدی بوده که پس از فرو ریختن در دوره قاجاریه، سقفی چوبی و مسطح روی آن ایجاد شد که بر ۱۶ ستون چوبی استوار شده‌است. مسجد جنت سرا از نمای بیرونی مشرف به صحن داخلی سرسرای عظیمی است که در مقابل آن پنجره مشبک گره چینی نصب شده و در جناحین آن دو نیم قوس در ورودی اتاق متولی قرار گرفته‌است.

قندیل خانه

این بخش در حقیقت قسمت اصلی بناست و دقیقاً رو به روی سرسرای ورودی در دو طبقه قرار گرفته‌است. پنج پنجره چوبی در طبقه فوقانی و پنج پنجره در زیر آن نمای بسیار زیبایی را بخشیده‌است.

 

چینی خانه

چینی خانه در قسمت خاوری قندیل خانه یا شاه نشین و دارای تاقنماهای فوق العاده زیبا و نفیس از نوع مقرنس گچی است که روی آن نقاشی و زرینه، سیمینه و ظروف سفارشی شاه عباس اول از کشور چین بوده‌است.

 

بخش‌های مختلف مجموعه بقعه شیخ صفی الدین

آن گونه که بیوک جامعی (۱۳۷۹) به نقل از کتاب عنوان کرده‌است، بخش‌های مختف بقعه شیخ صفی الدین عبارت‌اند از:

۱. حرم و ۲. مقبره شاهزادگان در جانب شرقی دارالحفاظ

۳. ایوان بزرگ رو به قبله شاه اسماعیل اول بوده و در دو جانب غربی و شرقی « مقبره‌های مسقفی » از اولاد و مشایخ صوفیه قرار داشته‌است.

۴. چله‌خانه‌های قدیم و جدید و محل جلوس شیخ صفی الدین بوده‌است.

۵. مقبره مادر شاه طهماسب

۶. مقصوره‌ای در برابر ایوان دارالحدیث

 

آرامگاه شهدای جنگ چالدران - شهید گاه- بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی.

۷. محوطه شهید گاه در شمال گنبد دارالحدیث

۸. محل جلوس شیخ صدرالدین موسی

۹. حجره‌ها که از چهل عدد بیشتر بوده

۱۰. صفه مزارهای برخی از امیران و سران خاندان صفوی

۱۱. یا آشپزخانه

۱۴. در کنار چشمه آبی مشتمل بر حوض و محل پختن حلواها و شیرنی‌ها

۱۵. و انبار با حجره‌های فوقانی و تحتانی

۱۶. دهلیز و خانه و محوطه‌ای میان شربت خانه و خونچه خانه

۱۷. که زیر سقف آن سقاخانه بوده و در پشت آن حمام و برخی خانه‌های متعلقه قرار دارد.

۱۸. و زمینی در اطراف آن

حاج باباخان اردبیلی
حاج باباخان اردبیلی
زمینه کاری	از پیشگامان نهضت مشروطه
ملیت	ایرانی
زادروز	اردبیل
مرگ	۱۳۰۱ شمسی
جایگاه خاکسپاری	اردبیل

حاج بابا خان اردبیلی سیاست‌مدار ایرانی در دوره جنبش مشروطه بود.

دوره اول زندگی

پدرش مشهدی حبیب نام داشت ومادرش از خانواده بازرگانی در اردبیل بود که اکنون به خانواده محمدی معروفند و شادروان حاج نجف قلی و حاج مهدی قلی محمدی دایی‌های او بودند. او از بچگی سر پرشوری داشت و بین دوستانش به زرنگی معروف بود. در دوران جوانی، مغازه‌ای در راسته بازار اردبیل باز کرد و با شغل توتون فروشی شروع به کسب و کار نمود. جوان سر به زیر و مهربانی بود و با خلق و خوی جوانمردی که داشت با مردم گذشت و مهربانی می‌نمود. روزی دونفر از فراشان حکومت، به درمغازه وی آمدند و از او مالیات خواستند. حاج بابا استمهال کرد ولی آنها درشتی نمودند و با او با کلمات رکیک سخن گفتند. سخت‌ترین لحظه زندگی او آن بود که کسی به او ناسزا بگوید و به خصوص از ناموس. وی به شدت برآشفت و از مغازه پایین آمد و در یک چشم به هم زدن، قمه یکی از آنها را از کمر او درآورده و بر وی نواخت. دستگاه حکومتی به جنب و جوش افتاد تا او را دستگیر کند ولی او از شهر خارج شده بود و به جای دیگر رفته بود.

شروع فعالیت در نهضت مشروطه

چون نهضت مشروطیت آغاز گشت در صف مجاهدان درآمد. قدبلند، هوش و تشخیص به موقع، شجاعت و بی باکی و بویژه چابکی وی را از دیگران متمایز ساخته بود. هم در زمان حیات و هم امروز که سالها از قتل او می‌گذرد حاج بابا خان از احترام قلبی هم شهریان اردبیلی و بیش تر آزادی خواهان ایران برخوردار بود و همواره نامش به نیکی یاد شده و می‌شود . کسروی درکتاب متاسف است که او را «دیرتر» شناخته‌است. کسروی هم چنین در واقعه جنگ تبریزیان و روس ها درسال ۱۳۳۰ قمری می‌نویسد: هرکس می‌خواست غیرت ومردانگی آن اردبیلی راتماشا کند می‌بایست این روز به تبریز آید. دیگر در پیرامن ارگ که روس ها کوچه‌ها را گرفته بودند و مجاهدان گام به گام جنگ کنان آنان را پس می‌راندند و پیاپی از دوسو کشته می‌شدند. در این میان حاج باباخان اردبیلی با دسته دلیر خود رسیده وجنگ باآنان را برگردن گرفت وکسان او پا به جلو گذارده دراندک زمانی شکست تبریزیان را جبران نموده و روس ها را از پا انداختند. حاج بابا خان اردبیلی با وجود رشادت های فراوان طبق دستور، ماموریت مبارزه با مزدوران انگلیسی در گیلان را بر عهده گرفت. حاج باباخان که در وقایع تبریز و گیلان دلاوری‌ها کرده بود در شعبان ۱۳۳۹ از طرف دولت وقت به حکومت ابهر, زنجان منصوب شد و دفع فتنه امیرافشار به او واگذارشد. حاج باباخان با ذکاوت فراوان امیرافشار را دستگیر ساخت. حاج بابا خان گزارش این ماموریت بزرگ را به مرکز داد و سیدضیاءالدین طباطبایی رییس الوزرای وقت طی نامه شماره۲۱۵۳ مورخ ۱۱اردیبهشت ۱۳۰۰ شمسی کتبا از او قدردانی کرد.

 

آرامگاه حاج بابا خان اردبیلی-قطعه مفاخر اردبیل

دستگیری ومرگ

حاج باباخان پس از رشادتهای فراوان و تاثیرگذاری بی چون و چرا در پیروزی نهضت مشروطه بعدازظهر روز هفتم شعبان ۱۳۴۰ قمری با نیرنگ و دسیسه امیرالسلطنه و امیر فیروز فولادلو در نارین قلعه اردبیل دستگیر و زندانی گردید. خبر دستگیری او در اردبیل می‌پیچد و طرفداران او سلاح برداشته و به سمت نارین قلعه پیش می‌روند تا سردار رشید مشروطیت را رها سازند. امیرالسلطنه چون توان نگهداشتن حاج بابا خان را درقلعه نداشت او را تحویل داد و او حاج بابا خان را به برد و در راه، به حالتی که طناب پیچ زین اسب بود یکی به او می‌گوید التماس کن تا مگر رهایت کنند و جواب می‌شنود که‌ای کاش دستم باز بود و آن گاه به من می‌گفتی که التماس کن. سپس او را در آن جا به قتل رساندند. ابتدا او را از پشت هدف تیر قرار داده و دیوار خرابه‌ای را بر روی جسد خون آلود آن قهرمان ملی انداختند. جسد آن قهرمان بزرگ نهضت مشروطیت در قطعه مفاخر اردبیل به خاک سپرده شد.

آیین طشت گذاری یکی از قدیمی ترین سنتها و مناسک ایرانی است که جمع کثیری از مردم آذری زبان ایران، با این آیین عزاداریهای محرم را شروع می‌کنند.

مراسم طشت گذاری، مراسمی است سنتی که در عزاداری ایام عاشورا و عمدتا در شهرستان اردبیل برگزار می‏شود و طشتهای آب را که رمزی از فرات می‌باشد در مساجد و حسینیه ‏ها می‏آورند و این سنت به پیروی از اقدام امام حسین و یادآور رفتار جوانمردانه او در مقابل سپاه حر می‌باشد که به روایتی آن حضرت، در روز ۲۷ ذیحجه‏، آب مشکها را در طشتها ریخته و تمام لشکر حر و اسبان آنها را سیراب‏ کردند.

آیین طشت گذاری در استانهای آذری زبان، از ریشه دارترین آیینهای ماه محرم است که در روزهای پایان ماه ذی الحجه برگزار می‌شود و در حقیقت، برگزاری این آیین، آماده شدن حسینیان برای برگزاری مراسم سوگواری امام حسین را نشان می‌دهد.

علل برگزاری این مراسم

در ارتباط با علل برگزاری مراسم طشت گذاری نظرات و احتمالات مختلفی وجود دارد، اکثرا اعتقاد بر این است که با انجام این مراسم، اهمیت آب و جایگاه آن در حادثه کربلا مورد توجه قرار می‌گیرد.

براساس روایتهای تاریخی، در مسیر راه کاروان کربلا قبل از رسیدن به دشت نینوا، سربازان حر بن یزید ریاحی در منطقه‌ای به نام «زباله» راه بر کاروان بسته و حرکت آن را متوقف ساخته‌اند.

در این محل، امام حسین علیرغم کمبود آب دستور می‌دهند طشتها توسط آبهای موجود در مشکها پر شود که هم یاران حسین و هم سربازان حر از آن استفاده کنند و نیز احشام موجود در هر دو کاروان نیز سیراب شوند.

تاریخچه برگزاری آیین طشت گذاری

هرچند که مراسم طشت گذاری از دوران صفویه در اردبیل برگزار شده و قدمتی چندین ساله دارد اما در دو سه دهه اخیر برگزاری این مراسم در سایر شهرهای استان و برخی استانهای همجوار چون آذربایجان شرقی و غربی و زنجان، بناب، تالش و... نیز مورد توجه قرار گرفته‌است.

این مراسم که به نوعی محبت عزاداران به اهل البیت را نشان می‌دهد، چند سالی است که در استانهایی غیر از استانهای آذری زبان نیز مورد توجه قرار گرفته و طی دو سال اخیر در ورامین، مازندران و... نیز برگزار می‌شود.

بعد از قرار گرفتن طشتها در سکوهای مخصوص و در میان حزن و اندوه حاضران، دعای مخصوص خوانده می‌شود و از آب طشت به عنوان تبرک، اکثریت حاضران و عزاداران استفاده می‌کنند.

بر اساس متن کامل و قدیمی دعای طشت گذاری که به صورت تلفیقی با استفاده از سه زبان فارسی، ترکی و عربی نوشته شده، می‌توان حدس زد آیین طشت گذاری ریشه در عصر صفویه(که امرای آن ترک زبان و شیعه بودند) داشته باشد.

آیین طشت گذاری در اردبیل

رسم «طشت گذاری» یا «طشت گردانی» از جمله مراسمی است که منسوب به شهر اردبیل، به طور خاص و مردم آذربایجان، به طور عام است؛ در این آیین، «طشت» نماد مشک سقای کربلا و آب، نماد رود فرات است که به روی حسین و یارانش بسته شد.

مراسم طشت گذاری در اردبیل از ۲۷ذیحجه شروع می‌شود و در ۳۰ ذیحجه به پایان می‌رسد. براساس یک رسم قدیمی، شهر اردبیل به شش محله بزرگ تقسیم می‌شود و هر یک از محلات کوچک نیز با توجه به موقعیت جغرافیایی، تابع یکی از این محلات ششگانه می‌شود.

شروع طشت گذاری در سه روز مانده به محرم طوری برنامه ریزی شده‌است که هر روز در دو محله بزرگ این مراسم برگزار شود.

طشتهایی که در این مراسم مورد استفاده قرار می‌گیرند، گرد و از جنس برنز یا مس است، بعد از عزاداری، ریش سفیدان در هر محله، طشتها را بر دوش حمل کرده و وارد مساجد می‌شوند. حاضران در مسجد به احترام به پا خواسته و در جلو آنها دسته سینه زنی با شعار «الدخیل یا ابوالفضل» سینه می‌زنند.

پس از آن، ریش سفیدان با دور زدن مسجد، طشتها را در جای مخصوص خود قرار می‌دهند، آنگاه طشتها را از آبی که در کوزه‌ها بر دوششان حمل کرده‌اند، پر می‌کنند.

برخی از مورخان بر این باورند که احداث جایگاه طشت در مساجد اردبیل بعد از روی کار آمدن حکومت صفویه انجام شده‌است، یکی از ویژگیهای معماری مساجد اردبیل این است در مساجد شهر جایگاه و سکوهایی خاص وجود دارد که برای این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در شهرستانهای شمالی استان همدان: رزن، کبودراهنگ، بهار و قسمتهایی از شهرستانهای اسدآباد، همدان و ملایر موسیقی ترکی رایج است. این شکل از موسیقی بنا به استفاده از لحنها و پرده‌های بخصوص با موسیقی آذربایجانی شباهتها و تفاوتهایی دارد.

سازهای مورد استفاده

موسیقی ترکی غالباً با ساز چگور (یا چؤگؤر) اجرا می‌شود و گاهی ساز بادی بالابان را به همراه آن می‌نوازند.

نواختن نغمات ترکی با کمانچه سه سیمه یا چهارسیمه و تار فارسی نیز کم و بیش رواج دارد.

همچنین گاهی در عروسی‌ها از دهل و سرنا و توتک (شؤددک)استفاده می‌شود.

در این ناحیه و خاصه در نواحی شمال غربی استان نواختن تنبور نیز رواج دارد.

مقامهای تنبور در بین ترکهای همدان تا حدودی با مقامهای رایج با مناطقی همچون صحنه تفاوت دارد و اشعار ترکی نیز در آن به کار می‌رود.

در اجرای موسیقی عاشیقی همدان ندرتاً از سازهای ضربی مانند دایره استفاده می‌کنند. بلکه بیشتر مقامهای ترکی این ناحیه دارای ریتمهای است و نمی‌توان سازهای ضربی را با آنها هماهنگ کرد یا آنکه این کار دشوار است.

اصطلاح عاشق در آناتولی و آذربایجان به خوانندگان سیاری دلالت داشته که انواع مختلفی از اشعار عامیانه یا داستانهای عاشقانه ترکی را خلق و اجرا می‌کرده‌اند. عاشق در استان همدان عموماً به شخصی اطلاق می‌شود که نوازنده چگور است و در حین نواختن، به خواندن و نقل داستان می‌پردازد. غیر از نوازندگان چوگور که غالب عاشقهای این استان را تشکیل می‌دهند، به نوازندگان تار که داستان نقل می‌کنند نیز عاشق گفته می‌شود. از بین عاشیقها و نوازندگان موسیقی ترکی همدان (با چوگور، کمانچه، ویولون، تار، بالابان، دهل و غیره) می‌توان از افراد ذیل نام برد:

چوگور: عاشیق ، عاشیق آقامعلی(علی ورمزیاری از کبودراهنگ)، عاشیق محرمعلی نادری (شرّا)، عاشیق عباس ملایری (غلامعباس غلامی)، خدایار علی‌یاری(کوهین)، اسماعیل بخشی (کبودراهنگ) عاشیق عزیز صالحی (عزیز کولی)

تنبور: قدیر فرهادی(گنده‌جین)

سرنا و بالابان: رحمانعلی دریایی (کبودراهنگ)، شیرویه محمدی (رزن)

ویژگی موسیقی شمال همدان

بسیاری از مقامهای محلی این ناحیه حالت آوازی‌-ضربی‌ دارد؛ چنان که شايد نتوان در اجرای آنها به سهولت سازهای ضربی به کار برد؛ از این رو به ندرت در کنار چوگور یا کمانچه محلی، سازهایی همچون دایره می‌نوازند. همچنین گروه نوازی نیز در میان نوازندگان محلی همدان چندان رایج نیست. این ویژگی در میان عاشیقهای آذربایجان غربی، اوزانهای ترکیه و شاهسونهای قم، همچنین بخشیهای شمال خراسان و باغشی‌های ترکمن مشترک است؛ البته دونوازی به شکل چوگور و بالابان یاکمانچه و چوگور کمابیش متداول بوده است؛ اما گروه نوازی چند چوگور با هم یا با سازهای دیگر اصلاً مرسوم نیست. در توضیح تمایل نوازنده‌ها به تکنوازی یا عدم کاربرد سازهای ضربی، می‌توان گفت که اکثر نغمات محلی، ریتم منظم ندارند و در نواختن یک مقام، گاه از میزانهای مختلف استفاده می‌شود و تعدادی از مقامها نیز اساساً ضربی نیست. از سوی دیگر، متداول‌ترین کاربرد این موسیقی، در نقل داستان بوده‌است که عاشیق به مناسبت حال و هوای مجلس و اقتضای داستان پردازی خود، از نغمه‌ها و مقامها و ریتمهای مختلف استفاده می‌کند؛ در حالی که کاربرد هم‌نوازی، اغلب در اجرای تصنیف است ودر موسیقی ترکی منطقة همدان، تعداد تصانیف، اندک است.

عاشیقهای همدان از دیرباز در زنده نگاه داشتن موسیقی بومی این ناحیه کوشیده‌اند. ساز اصلی عاشیقها چوگور است که بازمانده ساز کهن «چونگور» است. تعدادی انگشت شمار نیز در نواختن کمانچه مهارت دارند و در دهه‌های اخیر تعدادی نیز به نواختن تار فارسی و ویولون روی آورده‌اند. بالابان و نی فلزی نیز کمابیش در میان نوازندگان محلی رایج بوده‌است.

همچنان که پیشتر گفته شد، بیشترین کاربرد موسیقی ترکی همدان در نقل داستان بوده است؛ همچنان که در بین عاشیقهای آذربایجان و بخشی‌های ترکمن و ترکان شمال خراسان رایج است.

داستانهای رایج در نواحی شمال همدان که عاشیقها روایتگر آن هستند

عنوان چند مقام محلی

چند مقام که در ترکی گویش همدان هوا یا صوت نیز گفته می‌شود:

• بوتون‌شکسته
• بیاتی
• چرّا (منسوب به شرّاء همدان)
• دوبیتی
• ردبار (رودبار)
• زارُتمه
• شاختایی
• عثمانلی
• قُبا (یا کسمه)
• نیم‌قُبا
• کَرَم (یانقون کَرَم، هجران کَرَم، یورقون کَرَم و لَلَه کَرم)
• کوراوغلو

• گرایلی
• كله گرایلی
• ماران (منسوب به مهاجران)
• مهربان (به چند مقام مشابه اطلاق می‌شود).
• هشتری
• یاریم‌شکسته (یا گزمه)

عاشقهای قدیمی اجرای خود را با شاختایی آغاز کرده، گرایلی می‌نواخته‌اند و سپس از مقامهای دیگر استفاده می‌کرده‌اند. امروزه چنین ترتیبی رعایت نمی‌شود. تقریباً تا سه دههٔ قبل تعدادی تصنیف در این منطقه رایج بود؛ اما امروزه به‌ندرت خوانده می‌شوند. این تصانیف محلی در مايهٔ شبيه به شور فارسی اجرا می‌شوند.

مقامهای ترکی در مقایسه با موسیقی فارسی، در مایه‌هایی شبیه به افشاری، راست‌پنجگاه و شور اجرا می‌شوند.

چند سال پیش یکی از نوازندگان محلی به نام عاشیق‌عزیز تصنیفی ساخت که مورد توجه بسیاری از ترک‌زبانان همدان قرار گرفت و اوجه داغلر صوتی نام گرفت.

چند نغمه مربوط به شاهسونان ساوه و قم نیز در بین نوازندگان و خوانندگان این ناحیه با عنوان شاهسؤونلر صوتی رایج است. همچنین مقامی به نام زرگری کم و بیش اجرا می‌شود که به نوازندگان قوم زرگر اطراف ساوه منسوب است.

شاعرانی که اشعارشان در بین عاشیقهای منطقه رایج است

خسته‌قاسم تیکمه‌داشلی، رضابهارلی، شاه اسماعیل صفوی، عباس توفارقانلی . تیلیم خان