سید احمد شبیری زنجانی معروف به آقا سید احمد زنجانی (زاده ۱۲۷۰ در زنجان ـ درگذشته ۱۳۵۲ در قم) از فقهای شیعی ایرانی بود.

تحصیلات

فراگیری علوم دینی را از کودکی آغاز کرد. دوره مقدماتی و سطوح را در زنجان به پایان برد. بعد از مدتی تدریس در مدرسه شاهی، برای ادامه تحصیل و تکمیل مبانی علمی و استفاده از آیت الله عبدالکریم حائری یزدی در سال ۱۳۴۶ به قم مهاجرت کرد و تا آخر عمر در همانجا ماندگار شد.

فعالیت در زنجان

۲۵ سال در مدرسه سید در زنجان که بزرگترین مدرسه این شهر بود، به تحصیل و تدریس پرداخت و اداره این مدرسه و تعیین طلاب آن به طور عمده با او بود. در سال ۱۳۴۴ کتاب خیرالامور را در آنجا نوشت.

فعایت‌های دیگر در قم

وی از شاگردان معروف آیت الله عبدالکریم حائری یزدی در قم بود. وی تا سال ۱۳۹۰ به واسطه کسالت درد پا و ضعف مزاج از آمدن به نماز خودداری و آن را به پسر بزرگش آیت الله سید موسی شبیری زنجانی واگذار کرد و خود معتکف در خانه شده و به تألیف و مطالعه پرداخت. وی در حوزه علمیه از راهنمایان علامه محمد اسماعیل صائنی در مسائل درسی و انتخاب مجالس علمی بوده‌است.

اساتید

در زنجان

آیات عظام:

• میرزا
• میرزا ابراهیم حکمی زنجانی
• عبدالکریم خوئینی زنجانی

• محمدصادق خاتون‌آبادی
• محمدرضا نجفی اصفهانی
• شیخ عبدالکریم حائری

آثار

• اربعین
• افواه الرجال
• ایضاح الاحوال فی احکام الحالات الطاریة علی الاموال
• ایمان و رجعت
• بین السیدین
• تعلیقه کتاب الفقه علی المذاهب الاربعه
• الرد علی القصیمی
• غیث الربیع فی وجه البدیع
• فروق الاحکام
• فروق اللغة
• فهرست جامع الشتات
• رساله قبله
• مستثنیات الاحکام
• شرح استدلالی کتاب مستثنیات الاحکام به نام مستنبتات الاعلام
• مقدمه تفسیر تبیان
• مناسک حج
• نصاب سه زبانه
• الهدی الی الفرق بین الرجال و النساء
• ملحقات کتاب تقویم الصلاه
• جنگل مولی
• فهرست اعلام
• تذبیل مفتاح التفاسیر
• شرایط الاحکام
• الکلامُ یَجُرّالکلام
• رساله خیرالامور
• سرگذشت یک رساله

درگذشت

آیت الله سید احمد زنجانی در حدود چهار ساعت پس از نیمه شب شنبه ۲۹ رمضان ۱۳۹۳ مطابق با پنجم آبان ۱۳۵۲ در قم درگذشت و در حرم حضرت فاطمه معصومه(س) دفن شد.

سید ابوالفضل موسوی زنجانی (زادهٔ ۱۲۷۸، درگذشت ۴ مرداد ۱۳۷۱) مجتهد، نویسنده و سیاستمدار ملی گرای ایرانی و از اعضای نهضت مقاومت ملی و جبهه ملی بود.

او فرزند سید محمد موسوی زنجانی و برادر سید رضا زنجانی بود. تحصیلات مقدماتی را در زنجان آموخت. سپس به نجف رفت و از درس محمدحسین نائینی و محمدحسین غروی اصفهانی بهره‏برد و به مقام اجتهاد رسید.

وی از منتقدان حکومت پهلوی و جمهوری اسلامی و از طرفداران محمد مصدق بود. وی به همراه برادرش از روحانیون عضو اتحادیه مسلمین بودند که در تهران در جریان ملی شدن صنعت نفت جانب دکتر محمد مصدق را گرفتند . زنجانی به همراه آیت‌الله طالقانی در بسیج مردمی برای مبارزه با اسرائیل شرکت داشت . مسجد الجواد و مسجد حسینیه ارشاد را برای برپایی نماز جماعت به امامت او بنا کردند. در زمان بازداشت آیت‌الله طالقانی او به جای طالقانی نماز جماعت مسجد هدایت را اقامه می‌کرد زنجانی از مخالفان استبداد دینی بود. او به جدایی دین از سیاست اعتقاد نداشت و آن را اندیشه‌ای استعماری می‌دانست

نماز میت آیت‌الله طالقانی توسط او اقامه شد. زنجانی در ۴ مرداد ۱۳۷۱ در تهران در گذشت. او را در بهشت سکینه در اطراف کرج به خاک سپردند

مرتضی مطهری از شاگردان او بود.

تالیفات

• محمد فی مراه الاسلام
• گوشه‏ای از اخلاق محمد

شیخ شقیق فرج معروف به شیخ اخی فرج زنجانی(متولد؟- متوفی ۴۵۷ ه. ق /۱۰۵۶ م.) از عارفان و عالمان قرن چهارم هجری قمری در زنجان بود. او مریدان بسیار داشت و خود از مریدان بود.

گویند شیخ در ابتداء به شغل مکاری (کرایه کشی با حیوان) مشغول بود. یکبار چوبی محکم بر دراز گوشی زد و آن حیوان باوی در سخن آمد و گفت: «چنان بزن که توانی خورد» او را حالی بدین سخن دست داد و ترک چهار پایان بگفت و همه عمر را در راه حق صرف کرد. شیخ در سال ۴۲۵ هجری در زنجان زوایه اختیار کرد خانقاه بزرگی بنا نهاد که احتمالاً محل آن در ورودی شهر در کنار امامزاده سید ابراهیم قرار داشته‌است. وی با پوشیدن خرقه از دست در میان بزرگان زمان قد علم کرد و با حضور در خانقاهش در شهر زنجان ارادتمندان را مستفیض نمود. زنجان در عصر او مرکزیت عرفانی یافت و محل آمد و شد علاقمندان به عرفان و تصوف گشت و خانقاه اخی فرج مأمن و پناهگاه اهل دل و محل اعتکاف دراویش و جماعت اهل زهد و عرفان شد. گویند شیخ اخی فرخ را گربه‏ای بود که شهرت داشته‌است از جمله هرگاه جمعی از میهمانان به خانقاه او توجه می‌کردند آن گربه به عدد هر یک از ایشان بانگی می‌کرد و خادم خانقاه به هر بانگی کاسه آبی در دیگ می‌ریخت و بر غذا می‌افزود. عطار نیشابوری در منطق‌الطیر در بیتی اشاره به گربه شیخ دارد:

شیخ اخی فرج در چهار شنبه غره رجب ۴۵۷ در زنجان وفات یافت. مرقد شیخ را در زنجان و در ضلع شمال شرقی محل فعلی میدان انقلاب اسلامی معرفی می‏کنند. وجود کوهی به نام «چِلّه خانه» در شمال شهر زنجان و مسجد سنگی معروف به «داش مسجد» در همان کوه که علایم آن موجود است، نشانی از اجرای آداب ریاضت و مراقبت دل توسط شیخ اخی فرج و مریدان وی است.

احمد نجفی زنجانی معصومی(۱۲۸۷ ش - ۱۳۶۱ ش) فرزند مرحوم حسین زنجانی در سال ۱۲۸۷ شمسی در نجف متولد شد و بیشتر عمر را در تهران سکونت داشت. او در انواع خطوط نسخ، ثلث، رقاع، کوفی، نستعلیق، شکسته و طغرا دست داشت.

او شاگرد و و را تربیت کرد و کتابت بسیاری از کتاب‏های مذهبی را به‌انجام رساند.

این روحانی هنرمند پنج بار به کتابت کلام وحی پرداخت که از جمله آنها قرآن رحلی مذّهب چاپ هفت رنگ تهران و تحریر جزوه قرآن برای مدارس است. همچنین از آثار درخورتوجه وی چهار بار نگارش سوره اخلاص روی چهار دانه برنج با امضا و تاریخ است. این دانه‌ها دو دانه در کتابخانه حضرت امیر در نجف و دو دانه دیگر در تهران است. از دیگر آثار کتیبه‌نگاری آیات قرآنی در اماکن متبرکه عتبات عالیات، سوریه و ایران است.

احمد زنجانی معصومی کتیبه آرامگاه ابوعلی سینا در همدان، کتیبه ، خطوط ، و خطوط در سوریه را به خط ثلث نوشته است.
 

• فضایلی، حبیب‌الله. اطلس خط. انتشارات مشعل اصفهان. چاپ دوم، اصفهان۱۳۶۲ش.
• دایرةالمعارف کتابداری
• پایگاه حوزه
• قلیچ‌خانی، حمیدرضا. «فهرست خوشنویسان دوران قاجار تا معاصر». پایگاه اطلاع‌رسانی خوشنویسی ایران، ۲۷ خرداد ۱۳۸۹. بازبینی‌شده در ۱ دی ۱۳۸۹. 

شیخ ابراهیم زنجانی
زادروز	۱۲۳۴ هجری- شمسی زنجان
درگذشت	آذر ۱۳۱۳
نقش‌های برجسته	در مجلس دورهٔ اول مشروطه از زنجان در مجلس دورهٔ دوم از تبریز در مجلس دورهٔ سوم و چهارم از زنجان قاضی دادگاه محاکمه شیخ فضل‌الله نوری ریاست رییس عضو لژ بیداری
مذهب	شيعه
والدین

شیخ ابراهیم زنجانی فرزند از مجتهدین زنجان و از آزادیخواهان و روشنفکران بود.

در ۱۹ سالگی عازم نجف شد و مدت ۲۰ سال نزد اساتید حوزه نجف مانند آخوند ملاکاظم خراسانی، شیخ محمد لاهیجی و حاجی میرزا خلیل کسب فیض کرد. پس از برگشت به زنجان بتدریج با علوم جدید آشنائی پیدا کردو بدلیل سخنرانی های آزادی خواهانه قبل از مشروطیت، مورد حسد علمای دیگر قرارگرفت. پس از پیروزی مشروطه، طرفداران بسیاری پیدا کرد و در مجلس دورهٔ اول مشروطه (۱۳۲۴ قمری) از زنجان و در دورهٔ دوم از تبریز و در دورهٔ سوم و چهارم از زنجان به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شد.

شیخ ابراهیم زنجانی قاضی دادگاهی بود که محاکمهٔ شیخ فضل‌الله نوری مجتهد معروف در آن انجام شد. شیخ ابراهیم زنجانی برخلاف رای شعبهٔ پارلمانی فرقهٔ دموکرات که خود نیز عضو آن بود، رای به قبول اولتیماتوم روسیه بر ضد ایران داد.

وی پس از نمایندگی دورهٔ اول و دوم به ریاست منصوب شد و پس از انحلال دورهٔ سوم مدتی رییس بود. شیخ ابراهیم زنجانی عضو لژ بیداری بود. وی سرانجام در آذرماه ۱۳۱۳ خورشیدی درگذشت.

از نوشته های او

کسانی که این نوشته های مرامی خوانند خواهند گفت تو بطور کلی بی اعتقاد به این اوضاع هستی یا از اسلام مُعرض هستی یا چرا افترا می گوئی، اما این که بگویند از اسلام معرض هستی، خدا میدانداین دلسوزی ها و حقیقت گوئی ها از شدت غیرت به اسلام و شدت اعتماد به اسلام حقیقی است

زنان و مردان در همه حقوق بشریت مساوی هستند و بجز قانون ارث و شهادت در باقی امور زنان خود در اداره مال وجان وحقوق خود استقلال دارند...و نباید اختیار نفس و عِرض ایشان در دست مردان باشد.

منابع

• خاطرات شیخ ابراهیم زنجانی (سرگذشت زندگانی من)، انتشارات کویر، شیخ ابراهیم زنجانی، به اهتمام غلامحسین میرزاصالح، چاپ اول ۱۳۷۹

 

رضا روزبه در کنار علامه کرباسچیان

رضا روزبه (اردیبهشت ۱۳۰۰ - ۲۱ آبان ۱۳۵۲) از بود.

روزبه در اردیبهشت ۱۳۰۰ در خانواده‌ای مذهبی در شهر زنجان به دنیا آمد. پدرش کربلایی محمود خیاط فرزند حجةالاسلام شیخ جواد زنجانی، از شاگردان آیت اللّه میرزا محمدتقی شیرازی بود و مادرش سیده ربابه دخت حاج سیدتقی، از سادات مشهور زنجان شمرده می‌شد.

تحصیلات

روزبه در کنار تعلیمات ابتدایی و آموزش متوسطه، علوم حوزوی را تا سطوح عالی نزد پدر و عمویش و استادان مشهور در زنجان خواند. او نزد آیت‌الله سید محمود امام جمعه دروس منطق حکمت الاشراق، غزالی، مبدا و معاد صدرالمتالهین را تحصیل کرد و دروس تفسیر، فقه، فلسفه و درس خارج رادر نزد آیت‌الله حسین دین محمدی زنجانی آموخت. و در نزد سایر اساتید چون، حاج آقا سیدمحمد امام جمعه، و ابراهیم مولوی زنجانی نیز تحصیل کرد و طلبه ممتاز شناخته شد. با اتمام دوره متوسطه، او چند سالی در دبستان توفیق زنجان به تدریس دانش آموزان پرداخت و سپس به تهران مهاجرت کرد. در سال تحصیلی ۱۳۳۱ - ۱۳۳۰، وارد دانشکده علوم شد و با انتخاب رشته فیزیک تحصیلات عالی خود را آغاز کرد. او این دوره را با نگارش «مطالعه در آثار میدان الکتریک و رادیاسیون و گاز ازت روی موجودات زنده» به پایان برد و در پایان رساله طرح جدیدی برای استفاده از گاز ازن در پزشکی ارائه داد. او از دانشجویان ممتاز و برجسته شمرده شد و به عنوان محقق فیزیک و استاد رشته فیزیک شناخته شد. روزبه در معارف اسلامی، فقه و اصول، فلسفه و کلام، ادبیات عرب و تفسیر قرآن مطالعات وسیعی داشت و رسائل و مکسب را خوب می‌دانست. او زبانهای عربی و فرانسه را خوب می‌دانست.

مرگ

روزبه در سال ۱۳۴۷، به سبب تماس با تشعشعات رادیواکتیو در آزمایشگاه، به بیماری سرطان مبتلا شد. در سالهای ۴۸ و ۴۹ حالش رو به وخامت گذاشت. او ساعت ۷ صبح روز ۲۱ آبان سال ۱۳۵۲ مرد و در قم در قبرستان حاج شیخ (نو) دفن گردید.

مدرسه علوی

یکی دیگر از ابعاد زندگی روزبه مدرسه علوی است. با وجود پیشنهادهای مکرر دکتر هوشیار به روزبه و تلاش‌های پرفسور محمود حسابی برای احراز کرسی دانشگاه برای تدریس و اعزام به خارج از کشور برای تحصیل در دوره دکتری که روزبه به آن خیلی هم علاقمند بود او پایه گذاری مدرسه علوی و تدریس در آن را ترجیح داد. و  این واحد آموزش متوسطه در سال ۱۳۳۵ توسط حاج علی اصغر کرباسچیان (علامه) و حاج و مرتضی مطهری و محمدتقی جعفری و... با هیأت مدیره و روزبه همکاری نزدیک داشتند.

یادمانگارها

جمعی از شاگردان محضر استاد، مجتمعی آموزشی در سال ۱۳۶۸ به مناسبت بزرگداشت استاد رضا روزبه مؤسسه ای غیر انتفاعی به نام این آموزگار فداکار و پرتلاش با هدف ایجاد محیطی آموزشی برای تربیت و تعلیم کودکان و دانش‌آموزان ایران اسلامی تاسیس نمودند.

آثار و تالیفات

• اثبات جهان ماوراء
• اثبات وجود خدا
• عصمت پیامبران
• ولایت
• فقه
• عربی آسان
• روش آسان در تعلیم قرآن
• خداشناسی

حسین‏قلی‏خان سردار (در گذشت ۱۳۲۶ شمسی) ملقب به اسعد الدوله فرزند ذوالفقار خان اسعدالدوله، از مالکان و فئودال‌های بزرگ زنجان.

زندگی

 

ایستاده از راست: شیخ ابراهیم زنجانی، سید محمد موسوی زنجانی، مهدی خان کاشی وزیر همایون، میرزا جواد طارمی و حسین‏قلی‏خان اسعدالدوله ذوالفقاری به همراه معلمین نخستین مدرسه جدید زنجان.

حسین‏قلی‏خان، فرزند دوم ذوالفقار خان اسعدالدوله و نوهٔ حسین‌قلی‌خان افشار بود. او ابتدا لقب منیع‏الدوله داشت و پس از مرگ پدر به اسعدالدوله ملقب شد. گاهی حکومت مستقل زنجان به وی سپرده می‏شد و گاهی جهانشاه ‏خان امیر افشار او را از طرف خود نایب‌الحکومه می‏نمود. پس از استقرار حکومت رضاشاه، از قدرت او کاسته شد.

حسین‏قلی‏خان در سال ۱۳۰۵ هـ.ش. در طی جراحی روده از دو چشم نابینا شد. او بیست سال آخر عمر را نابینا زیست و در سال ۱۳۲۶ هـ.ش. درگذشت. اسعدالدوله املاک بسیاری را از اجداد خود به ارث برد و در طول زندگانی خود مهم‏ترین مالک زنجان بود. پل سردار از بناهای اوست.

فرزندان

• از قمر‏تاج‏خانم احتجاب‏السلطنه، دختر رضاقلی‏خان فخیم‏الدوله و جمیله‏خانم سازندهٔ مسجد خانم زنجان، دختر حسین‌قلی‌خان افشار:

1. احمد خان منیع الدوله
2. حمید ذوالفقاری
3. بیوک ذوالفقاری
4. اکرم ذوالفقاری (با ازدواج کرد)
5. اشرف ذوالفقاری (با ازدواج کرد)

• از منور‏الدوله دختر وزیرافخم:

1. محمود ذوالفقاری، نمایندهٔ زنجان در دوره‏های 18، 19 و 20 مجلس شورای ملی
2. مصطفی ذوالفقاری، نمایندهٔ زنجان در دورهٔ 18 و نمایندهٔ بیجار در دورهٔ 20 مجلس شورای ملی
3. ، نمایندهٔ زنجان در دوره‏های 15، 16 و 17 مجلس شورای ملی، معاون حسین علاء و منوچهر اقبال، شهردار تهران 1338-1339 و وزیر مشاور در کابینهٔ علی امینی. همسر او شکوه عدل دختر منصور السلطنه بود.
4. امیرحسن ذوالفقاری
5. فخرایران ذوالفقاری

• از بدرالدوله دختر وزیرافخم:

1. رضا ذوالفقاری، نمایندهٔ شهرستان خدابنده در دورهٔ 23 و نمایندهٔ طارم در دورهٔ 24 مجلس شورای ملی
2. هدایت‏الله ذوالفقاری، آجودان مخصوص فرح دیبا، رئیس تشریفات دربار پهلوی و معاون کل تشریفات سلطنتی
3. مرتضی ذوالفقاری
4. امیر‏حسین ذوالفقاری
5. پروانه ذوالفقاری (با پسر وثوق الدوله ازدواج کرد)

• از سکینه‏خانم:

1. بتول ذوالفقاری (با محمدحسن امیرافشار ازدواج کرد)
2. نصرت ذوالفقاری

منابع

• عاقلی، باقر. خاندان های حکومت گر در ايران (جلد دوم). تهران: نشر نامک، 1386. ISBN 964-6895-42-5. 

 

آیت‌الله حسین دین محمدی زنجانی

آیت‌الله حسین دین محمدی زنجانی در سال ۱۲۹۳ هجری قمری در شهر زنجان به دنیا آمد. او از فقهاء نامدار ایران است و شاگرد آخوند ملا کاظم خراسانی بوده است.

تحصیلات

پدر او، حاج فتحعلی از کسبه متدین بازار زنجان، بعد از اتمام دوره مکتب او را وادار کرد تا به شغل کسب و کار برود. ولی شغل بازار او را قانع نکرد و او با علاقه و با مساعدت مادر خود به دنبال طلبگی رفت. وی با اشتیاق تحصیل ادبیات و مقدمات را پشت سر گذاشت و در مدرسه نصر الله خان زنجان تحصیلات خود را پیگیری نموده و از اساتیدی نظیر میرزا ابراهیم حکمی زنجانی، و بهره برد و در آن زمان در زنجان که در آن زمان مرکز فقاهت و اصولیون و حکماء ایران بود موفق به کسب درجه اجتهاد شد. دین محمدی برای ادامه تحصیلات خود با همراهی پدرش به نجف رفت. از اساتید او در نجف می‌توان آخوند ملا کاظم خراسانی و سید محمدکاظم طباطبایی یزدی نویسنده کتاب عروةالوثقی و را نام برد. دین محمدی در سال ۱۳۳۲ هجری قمری به زنجان بازگشت.

از شاگردان وی می‌توان آیه الله سید حسین نجفی، ایت الله شیخ محمد آل اسحق، و کمال فقاهتی را نام برد.دین محمدی همچنین استاد تفسیر، فقه، فلسفه و درس خارج رضا روزبه بوده است. از تالیفات او می‌توان آثار زیر را نام برد:

• شرح کفایه الاصول
• رساله لا جبر و لا تفویض
• رساله‌ای در الفاظ در اصول فقه
• رساله‌ای در مباحث قائده لا ضرر
• رساله‌ای مشتمل بر مباحث کتاب و سنت
• رساله‌ای در مباحث علم رجال
• رساله‌ای در مباحث معاملات
• رساله صلواه مسافر
• رساله درارت
• کتاب در مواعظ (سه جلد)
• کتاب در مواعظ شب‌های ماه رمضان
• کتاب القضاء و الشهادات
• تقریرات بحث محقق خراسانی در فقه
• تقریرات اصول شیخ شریعت اصفهانی
• تقریرات بحث فقهی شیخ شریعت اصفهانی
• حاشیه بر طهارت شیخ انصاری

وفات

 

مراسم تشییع جنازه آیت‌الله‌ دین‌محمدی در مقبره خاندان میرزایی، زنجان، خرداد ۱۳۳۷

آیت‌الله دین محمدی پس از یک دوره کوتاه بیماری در ۲۵ خرداد ۱۳۳۷ در زنجان در گذشت. آیه الله بروجردی از مراجع بزرگ آن زمان در قم هنگامی که خبر و فات ایت الله دین محمدی را شنیده بود گفته بود: من افتخار میکنم که چهار سال درس آخوند ملا کاظم خراسانی را دیده ام و لی آیت‌الله دین محمدی خیلی قبل از ما بود. او خیلی سبقت داشت. آقایان همه شان به مجلس فاتحه بروند و من هم خواهم رفت. آیت‌الله بروجردی این حرف را هنگامی در قم می‌زد که در اوج شهرت بود.

پانویس

امیر خسرو دارایی (۱۲۷۲، طارم- شهریور ۱۳۲۶، زنجان) ملقب به برهان‌السلطنه و متخلص به خسرو، شاعر و ادیب ترک زبان است.

زندگی

امیر خسرو دارایی فرزند خسرو میرزا دارایی فرزند خلیل‌الله میرزا فرزند عبدالله میرزا دارا پسر یازدهم فتحعلی شاه در سوم شعبان ۱۳۱۰ (۱۲۷۲ هـ.ش) پنج ماه پس از درگذشت پدرش در بنارود طارم متولد شد. مادر او رخساره خانم دختر عموی پدرش و نتیجهٔ عبدالله میرزا دارا بود. او تحت تربیت عموی خود ابراهیم میرزا برهان‌السلطنه تحصیلات مقدماتی را آغاز کرد. چند سالی از جوانی خود را در کادر جدیدالتاسیس نظام گذراند و دورهٔ دو سال و نیمهٔ حکومت سردار مؤید در زنجان، نایب الحکومه طارم بود. پس از آن به میرزا کوچک‌خان جنگلی پیوست و تا از میان رفتن جنبش جنگل با میرزا کوچک خان همکاری نزدیک داشت. امیر خسرو در شهریور ۱۳۲۳ در زنجان درگذشت و بنا بر وصیت خود در اتاقی که از مادر زاده شده بود، مدفون گشت. او کلیله و دمنه را در کتاب شکرستان خود به نظم کشیده است.

دختر او آزاده دارایی (۱۳۱۰-) نیز شاعر است

نمونه اشعار

از غزل‌های تُرکی:

آثار

• شکرستان، کلیله و دمنه منظوم
• دیوان امیر خسرو، غزلیات و قصاید و امثال
• ارمغان زندان